Ён што, не зразумеў, чаго мне ад яго трэба? Якога ж тады чорта, ён думае, я да яго прыйшоў?
- Мiстэр Томпсан, я хачу атрымаць стыпендыю, - зноў сказаў я яму ў лоб. Трэцi ўжо раз. - У банку ў мяне нi цэнта, а я ўжо залiчаны ў студэнты.
- М-м... разумею, - марудзiў ён, як раптам знайшоў зачэпку: - Аднак тэрмiн падачы заяў на стыпендыю даўно скончыўся.
Што ён хоча з мяне выцягнуць, гэты пацук? Крывавыя падрабязнасцi сямейнае драмы Барэтаў? Цi хоча, каб я ў яго тут наскандалiў? Чаго яму трэба ад мяне?!
- Мiстэр Томпсан, я не мог падаць заяву раней, бо не ведаў, што так здарыцца.
- Я разумею вас, мiстэр Барэт, аднак змушаны вам сказаць, што не бачу за дэканатам права ўмешвацца ў сямейныя справы. Хоць i, паўтараю, мне сумна ўсё гэта чуць.
- О'кэй, мiстэр Томпсан, - сказаў я, устаўшы. - Я бачу, да чаго вы хiлiце. Але я не збiраюся лiзаць пяткi свайму бацьку дзеля таго, каб вашая школа атрымала ўласны Барэт-Хол.
Ужо iдучы да дзвярэй, я пачуў, як намеснiк дэкана прамямлiў:
- Гэта несправядлiва.
Я быў згодны з iм цалкам.
11
Джэнi атрымала дыплом у сераду. Якая толькi яе радня не прыехала на цырымонiю ў Кембрыдж: з Крэнстана, Фол-Рывэра i нават нейкая цётка з Клiўленда. Па папярэдняй дамоўленасцi, каб нi ў кога не было заўчаснае крыўды з-за таго, што iх не запрасiлi на вяселле, мяне не рэпрэзентавалi як жанiха i Джэнi не надзела заручальнага пярсцёнка.
- Цётка Клара, гэта мой сябра Олiвэр, - казала Джэнi, рэкамендуючы мяне чарговаму сваяку, i абавязкова дадавала: - Ён яшчэ не закончыў каледжа.
Сваякi штурхалiся пад бокi, шапталiся, нават абменьвалiся ўголас сваiмi меркаваннямi наконт нас, аднак нiчога не маглi выведаць нi ў Джэнi, нi ў мяне, нi ў Фiла, якi, мяркую, быў рады, што ўхiлiўся ад абмеркавання такое рэчы, як каханне памiж атэiстамi.
У чацвер я займеў аднолькавы з Джэнi акадэмiчны статус, атрымаўшы дыплом як i яна, з высокай ухвалою.
Нават больш, як стараста курса я ўзначальваў працэсiю выпускнiкоў, якiя iшлi да сваiх лавак, - iнакш кажучы, iшоў на крок уперадзе нават за сама лепшых, што атрымалi дыплом "з найвышэйшай ухвалою". Мне карцела сказаць гэтым хлопцам, што маё цяперашняе становiшча лiдэра лiшнi раз пацвярджае слушнасць маёй тэорыi: адна гадзiна, праведзеная на лёдзе Дзiлан Фiлд Хаўз, вартая дзвюх гадзiн, аддадзеных Уайднэраўскай бiблiятэцы. Аднак устрымаўся. Навошта псаваць людзям настрой?
Паняцця не маю, цi быў сярод гасцей Олiвэр Барэт III. У дзень цырымонii ў двары ўнiверсiтэта збiраецца больш як семнаццаць тысяч чалавек, а я, ведама ж, не разглядваў натоўп у бiнокль. Два мае "бацысоўскiя" пропускi на ўрачыстасць я перадаў Фiлу i Джэнi. Вядома, як выпускнiк Гарварда, старая каменная "фiзiя" магла прайсцi без пропуска i сесцi разам з выпускным курсам дваццаць шостага года. А з другога боку, навошта яму гэта трэба? Банкi ж гэтым часам адчыненыя.
Ажанiлiся мы ў нядзелю. Галоўнай прычынаю, чаму мы не запрасiлi радню Джэнi, была асцярога, што выключэнне з цырымонii Бацькi, Сына i Святога Духа стане для набожных католiкаў задужа цяжкiм выпрабаваннем. Адбылася цырымонiя ў Фiлiпс-Брукс-Хаўзе, гiстарычным будынку ў паўночнай частцы ўнiверсiтэцкага гарадка. Прысутнiчаць пры ёй у якасцi духоўнае асобы мы запрасiлi, як i збiралiся, Цiмацi Блоўвэлта, унiтарнага капелана каледжа. Вядома, я запрасiў Рэя Стратана. I яшчэ аднаго сябра, Джэрэмi Наўма, майго прыяцеля па Эксэтэры, якi аддаў перавагу не Гарварду, а Амхэрсту, дзе i вучыўся цяпер. А Джэнi запрасiла сяброўку па каледжы i - мажлiва, з сентыментальнасцi - тую няўклюдную дзяўчыну, з якой працавала разам у Рэдклiфскай бiблiятэцы таго дня, калi мы пазнаёмiлiся. Ну i, ведама ж, прыехаў Фiл.
Яго я перадаў пад нагляд Рэю. Перадаў у тым сэнсе, што папрасiў Рэя сачыць, каб стары не хваляваўся. Але дзе там - Стратана самога трэба было супакойваць! Так гэтая пара i стаяла - нязграбна пераступаючы з нагi на нагу i моўчкi ўмацоўваючы адзiн аднаго ў прадузятым перакананнi, што гэтае "самаробнае вяселле" (як назваў яго Фiл) ператворыцца (як прадказваў Стратан) у вiдовiшча кшталту "фiльма жахаў". Усяго толькi таму, што мы з Джэнi мусiлi сказаць колькi слоў адно аднаму, а не святару. Мы ж ужо бачылi, як гэта робiцца, увесну, калi адна з каляжанак Джэнi па музычных занятках, Мэры Рэндал, выходзiла замуж за студэнта факультэта дызайну Эрыка Лэвэнсана. Усё было вельмi прыгожа, i мы захварэлi iдэяй зрабiць гэтаксама.
- Цi гатовыя вы? - спытаўся капелан.
- Гатовыя, - адказаў я за абаiх.
- Сябры! - сказаў мiстэр Блоўвэлт, звяртаючыся да гасцей. - Мы сабралiся тут, каб стаць сведкамi з'яднання ў сямейны саюз двух маладых людзей. Паслухаем тыя словы, якiя вырашылi яны сказаць адно аднаму з гэтае святое нагоды.
Нявеста гаварыла першая. Джэнi павярнулася да мяне i прачытала выбраны ёю верш. Ён вельмi крануў, як мне здаецца, усiх - асаблiва, магчыма, мяне, бо гэта быў санет Элiзабэт Барэт Браўнiнг:
Маўчанню падуладныя, як Богу,
Сустрэнемся з табой на той мяжы,
Дзе лёс адзiн сагрэе дзве душы...
Краем вока я бачыў Фiла. Ён быў бледны, ягоныя вусны прыкметна дрыжэлi, у поглядзе змяшалiся здзiўленне i захапленне. Джэнi дачытала санет, якi заканчваўся словамi, падобнымi да малiтвы:
Абсяг душы, дзе доўжыцца каханне,
Да змроку вечаровага, да смерцi.
Настала мая чарга. Мне цяжка было знайсцi верш цi фрагмент паэмы, якi я мог прачытаць не чырванеючы. Не буду ж я пераступаць з нагi на нагу i мямлiць якуюсьцi лухту. Але ўрыўкам з "Песнi вялiкай дарогi" Уолта Ўiтмэна, хоць i крыху кароткiм, я сказаў усё, што хацеў:
... я даю табе сваю руку!
Я даю табе сваё каханне, якое каштоўней за грошы,
Я даю табе самога сябе наперад усiх навучанняў i законаў,
Ну, а ты, цi аддасi мне сябе? Цi пойдзеш са мною ў дарогу? Цi будзем мы з табою падтрымлiваць адно аднаго праз ўсё жыццё?
Я скончыў, i ў пакоi запала трапяткое маўчанне. Затым Рэй Стратан працягнуў мне пярсцёнак, i мы з Джэнi - самi, а не за кiмсьцi паўтараючы, прысягнулi адно аднаму ў вернасцi, каханнi i пашане - адгэтуль i да самае смерцi.
Уладаю, дадзенай яму штатам Масачусэтс, капелан аб'явiў нас мужам i жонкаю.
Як разабрацца, дык наш "пасляiгравы мiжсабойчык" (як назваў тое, што адбылося потым, Стратан), можна назваць прэтэнцыёзна-непрэтэнцыёзным. Мы з Джэнi рашуча адхiлiлi апрыкралае звычаёвае шампанскае, i, паколькi нас было вельмi мала i такая кампанiя магла спакойна змясцiчца за адным столiкам у бары, мы пайшлi выпiць пiва да Кронiна. Джымi Кронiн абслугоўваў нас сам у знак павагi да "найвялiкшага хакеiста Гарварда з часоў братоў Клiры".
- Лухта ўсё гэта, - стукнуў кулаком па стале, разышоўшыся, Фiл Кавiлеры. Усе гэтыя Клiры, разам узятыя, падноска ягонага нявартыя.
Мяркую, ён хацеў сказаць (не пабыўшы нi на адным хакейным матчы з удзелам Гарварда), што, як бы выдатна нi каталiся на каньках Бобi i Бiлi Клiры, нi аднаму, нi другому не пашчасцiла ажанiцца з ягонай дачкою-кветкаю...
Я дазволiў Фiлу расплацiцца i заслужыў тым самым ад Джэнi адзiн з рэдкiх камплiментаў маёй здагадлiвасцi.
- Ты яшчэ можаш стаць чалавекам, падрыхтунчык, - прашаптала яна.
Пад канец, калi мы праводзiлi Фiла да аўтобуса, нас трохi развязло: паплакалi ды паабдымалiся...
Пасля ўсялякiх развiтанняў Фiл сеў у аўтобус, а мы стаялi на прыпынку i махалi яму ўслед, пакуль аўтобус не знiк за паваротам. I толькi тады мяне пачала бянтэжыць ашаламляльная праўда.
- Джэнi, мы ж цяпер законныя муж i жонка.
- Ага, цяпер я маю поўнае права быць сцервай.
12
Калi паспрабаваць апiсаць адным словам першыя тры гады нашага сумеснага жыцця, дык слова гэтае было б "эканомiя". Мы толькi пра тое i думалi, як наскрэбцi грошай, каб звесцi канцы з канцамi. Калi вы думаеце, што ў гэтым ёсць нешта рамантычнае, дык вы памыляецеся... Памятаеце славутае рубаi Амара Хаяма пра тое, як гэта прыемна - ляжаць у цяньку пад разгалiстым дрэвам, з томiкам вершаў, лустаю хлеба ды збанком вiна? Дык вось, замянiце томiк вершаў на "Трэсты" Скота i паспрабуйце ўмаляваць мяне ў гэтую iдылiчную карцiну. Райскае жыццё, цi ж не так?.. Я мучыўся б усё тымi ж пытаннямi: колькi каштуюць гэтыя самыя "Трэсты" (i цi можна набыць iх у букiнiста), дзе купiць па меншай цане хлеба ды вiна i, нарэшце, дзе дастаць потым грошай, каб расплацiцца з пазыкамi?
Вось як мяняецца жыццё. Цяпер нават сама сцiплы праект даводзiлася выносiць на скрупулёзны разгляд бюджэтнай камiсii, пастаянна прысутнай у маёй галаве на сваiх няспынных пасяджэннях.
- Олiвэр, давай сходзiм увечары на Бекета?
- Паслухай, гэта ж тры долары.
- Як?..
- Паўтара долары - твой бiлет, i паўтара - мой.
- Дык "так" цi "не"?
- I не так, i не гэтак. Гэта значыць тры долары.
Мядовы месяц мы прабавiлi на яхце. Разам з двума дзесяткамi дзяцей. Iнакш кажучы, з сямi гадзiн ранiцы i пакуль не надакучыць юным пасажырам, я кiраваў яхтаю, а Джэнi тым часам наглядала за дзяцьмi. Нас наняў яхт-клуб "Пекод" у Дэнiс-Порце... Клуб меў лодачную станцыю, вялiкi гатэль i некалькi дзесяткаў летнiх домiкаў для здачы ўнаймы. На адным з сама нягеглых бунгала я прымацаваў у думках мемарыяльную шыльду: "Тут спалi Олiвэр i Джэнi - калi не займалiся каханнем". Трэба аддаць належнае нам абаiм - пасля доўгага дня, на працягу якога мы старалiся быць як мага больш уважлiвымi да нашых клiентаў (бо велiзарную долю нашых даходаў складалi iх чаявыя), у нас яшчэ хапала часу быць як мага больш уважлiвымi адно да аднаго. Я кажу проста: "быць... уважлiвымi", бо не знаходжу слоў, каб выказаць, якi гэта цуд - кахаць Джэнi Кавiлеры i быць каханым ёю. Выбачайце, я хацеў сказаць - Джэнi Барэт.
