- Добры вечар, - павiтаўся я. - Што вы тут робiце?
Ён выцiснуў з сябе ўхмылачку i адказаў:
- Ну што ж, так i быць, вам я магу ўсё расказаць. Мая жонка страшэнна раззлавалася, калi пачула, што я зноў страцiў работу. Мы пасварылiся, i яна выгнала мяне з дому. Мне не было куды падацца, i я зайшоў сюды.
- Але ж вы нi ў чым не вiнаваты, - разгублена сказаў я.
- Канешне. Ды ведаеце, у яе з нервамi не ўсё ў парадку. Як-нiяк столькi адпакутавала... Ну, а цяпер вось ёй чамусьцi здалося, што я спецыяльна нешта раблю, каб мяне звальнялi з работы... Вось i ўсё, - недарэчна ўсмiхнуўся ён.
Ад гэтай жахлiвай усмешкi я ажно здрыгануўся. Я ўявiў сабе, як пад градам жончыных папрокаў Галабэр вось так усмiхаецца. А гэта, напэўна, прыводзiць у яшчэ большую лютасць i без таго нервовую асобу. Такiя сямейныя сцэны, вiдаць, даўно сталi для яго настолькi звычайнымi, што без iх ён i не ўяўляе сабе нармальнага жыцця. Выкаваў сабе ахоўную браню i сустракае цяпер жончыны наскокi, можа, нават з нейкай патаемнай асалодай.
Доўга я думаў, сумняваўся, цi не занадта шмат на сябе бяру, а ўсё ж такi паабяцаў, што паспрабую пашукаць яму якую-небудзь работу, i папрасiў зайсцi на наступны дзень.
- Можаце так i перадаць жонцы: я зраблю ўсё, каб дапамагчы вам.
Галабэр прызнаўся, што ў яго няма нават ста франкаў, каб даехаць дамоў. Пакуль я прыкiдваў, як лепш даць яму грошай, каб пры гэтым не пакрыўдзiць чалавека, ён сказаў:
- Прашу вас, не судзiце строга маю жонку. Яна не такая ўжо i дрэнная. Толькi што трохi нервовая, але гэта ў яе ад хваробы. Калiсьцi гэта была цудоўная дзяўчына. Зрэшты, i цяпер яна вельмi прыгожая.
Атрымлiвалася, што i прычынай жончынай хваробы быў гэты цыклоп.
Я прапанаваў яму грошы. Ён узяў iх без усялякiх цырымонiй. Штодзённая нястача забiвае сарамлiвасць. Я шчыра хацеў дапамагчы Галабэру, але раптам мне стала вельмi няёмка: я ж даў яму грошы iменна пасля слоў аб прыгажосцi ягонай жонкi...
Буду расказваць карацей i не спыняю ўвагу чытача на тым, як мне ўсё ж такi ўдалося ўгаварыць назаўтра дырэкцыю, што мне патрэбен новы супрацоўнiк. Я павiнен быў прыдумаць i пераканаць у гэтым дырэкцыю, чаго ж не хапае маёй перадачы для далёкiх астравiцян, i не знайшоў нiчога лепшага, чым жаночая рубрыка.
Трэба было мець неверагодную фантазiю, каб хоць на секунду ўявiць, як гэты бадзяга будзе нешта плесцi пра капрызы парыжскай моды. Вось ён у сваiм зашмальцаваным касцюме сядзiць перад мiкрафонам - адно вока заплюшчана, твар за ноч зарос цёмным шчацiннем, - а дзесьцi там, на другiм канцы свету, зграбныя крэолачкi, бестурботна пагойдваючы ножкай, слухаюць яго меркаваннi пра апошнiя знаходкi парыжскага заканадаўцы мод Балянсьяга. У рэшце рэшт, суцяшаў я сябе, яны ж яго бачыць не будуць. Тады я не ведаў яшчэ, што нас яны да таго ж i не чуюць.
Рэкамендуючы адмiнiстрацыi Галабэра, я найбольш нацiскаў на тое, што ў яго прыгожая жонка, а значыць, i сам ён не па чутках ведае, што такое хараство, мода, элегантнасць, сучаснасць i г.д.
Такiм чынам мая перадача ўзбагацiлася жаночай рубрыкай. Не скажу, што мой новы калега з асаблiвым бляскам рабiў сваю справу, але ён вельмi стараўся, бо свята верыў ва ўсемагутнасць слова. Пачынаў Галабэр заўсёды так: "Дарагая, мiлая мадам..." Гэтая бяздарная фраза за час перадачы па два-тры разы злятала з малакрасамоўных вуснаў Галабэра i мела такi ашаламляльны эфект, што я нават не спрабаваў прасiць яго зняць гэты пусты трафарэт. Цяпер кожную ноч даводзiлася мне быць сведкам непаўторнага спектакля: Галабэр не проста чытаў сваё выступленне, а дэкламаваў, суправаджаючы кожнае слова самымi непрадказальнымi жэстамi i грымасамi.
Акрамя мяне i Галабэра, у нашай рэдакцыi былi яшчэ два чалавекi: пануры, змрочны тып, адданы прыслужнiк урада (ён працаваў палiтычным каментатарам), i адна дама, якая вяла лiтаратурныя агляды. Гэтая дама нiколi не разлучалася са сваёй вуалеткай, нават тады, калi выступала перад мiкрафонам. Ах, як хацелася ёй схаваць ледзь прыкметныя вусiкi, якiмi няўмольны час упрыгожваў яе тварык! А была ж пара, калi гэты тварык мог натхнiць самога Райнера Марыя Рыльке*, а разам з iм i аднаго з заснавальнiкаў дадаiзму**, якi так заўчасна пакiнуў гэты свет у шчаслiвыя дваццатыя гады...
* Райнер Марыя Рыльке - выдатны аўстрыйскi паэт (1875-1826).
** Дадаiзм - ад фр. dada - конiк - на мове маленькiх дзяцей. Напрамак у лiтаратуры i мастацтве, якi ўзнiк у 1916 г. у Швейцарыi. З 1919 г. цэнтрам дадаiзму становiцца Парыж. Сваю асноўную задачу дадаiсты бачылi ў татальным адмаўленнi ад традыцыйных форм выяўлення.
Усе астатнiя абавязкi ў рэдакцыi ляжалi на мне. Палiтычны каментатар i лiтаратурная супрацоўнiца адбарабаньвалi перад мiкрафонам свой тэкст i спяшалiся дамоў. Мне здаецца, што яны нават нiколi не заўважалi Галабэра.
Я зусiм забыўся: у той час з намi працаваў гукааператар - малады бледнатвары чалавек з бясколернымi вачыма, якога я сам сабе назваў Бастар Кiтан*. Зрэшты, быў ён, бадай, яшчэ больш бледны i халодны, чым сам Бастар Кiтан, i было б дакладней назваць яго статуяй вядомага комiка.
* Бастар Кiтан (1896-1966) - амерыканскi акцёр, сцэнарыст i рэжысёр, адзiн з вядомых комiкаў нямога кiно.
У нашай мышалоўцы-студыi панавалi строгiя, я нават сказаў бы, манастырскiя парадкi i норавы. Ад аператара мы чулi толькi тры словы: "Прывiтанне", "Да пабачэння" i "Запiс", - на большае, здавалася, гэты чалавек быў няздатны. I нiхто з нас нiколi не бачыў на яго твары хоць якiх-небудзь прыкмет весялосцi цi журбы. Але варта толькi было нашаму новаму супрацоўнiку вымавiць: "Дарагая, мiлая мадам...", як Бастар, не адрываючыся ад свайго пульта, ледзь чутна кудахкаў. Такая нечаканая выява пачуццяў, якая iшла ад гэтай каменнай iстоты, прыносiла мне асаблiвае задавальненне. I гэта было як узнагарода за маю дабрачыннасць.
Так прайшоў тыдзень. Неяк увечары Галабэр падышоў да мяне i цiха папрасiў:
- А цi нельга было б змянiць маю рубрыку. Ды не... не таму, што яна мне не падабаецца... Проста гэта немагчыма...
Ён яшчэ нешта шчабятаў i шчабятаў, нiбы стараўся адцягнуць той момант, калi загавару я i пекану яму як след.
- Гэта чаму - немагчыма?
- Вы ведаеце... мая жонка... - Тут ён запнуўся, i я пастараўся падбадзёрыць яго. - Ну... жонцы не падабаецца, - сказаў ён.
- Што не падабаецца?
- Мая рубрыка.
Гэтага толькi i не хапала! Цяпер гэты сукiн сын уявiў сябе непрызнаным генiем! Што ж, мне ўсё гэта знаёма. Кожны няўдачлiвы муж лiчыць сябе Моцартам.
- Пачакайце, Галабэр! Але ж хiба гэта прычына, каб мы памянялi рубрыку? I потым, майце на ўвазе, што больш нiчога прапанаваць я вам не магу.
I я адвярнуўся ад яго.
Назаўтра ён з'явiўся ў студыю, як пабiты сабака. Убачыўшы мяне, выпрастаў плечы i ўсмiхнуўся амаль што з выглядам уласнай перавагi:
- Я не падрыхтаваўся да перадачы. Я вас папярэджваў.
Не ў маiм гэта характары, але тут я не вытрымаў i вылiў на яго ўвесь свой гнеў. Асаблiва абурыла мяне яго ўсмешка. Ведаю, што паводзiў сябе не лепшым чынам, але тады з раўнавагi выбiла мяне вось якая думка: "Выцягнуў нягоднiка з гразi, а ён цяпер перада мной нос задзiрае".
- Ды вы проста тупiца i гультай, - закрычаў я. - I я разумею, чаму вас адусюль гналi. Ды якi дурань даверыць вам сур'ёзную работу?!. Папярэджваю, калi яшчэ раз вы не падрыхтуеце сваю перадачу, можаце адразу шукаць сабе iншае месца. Пры ўсiм маiм жаданнi я вам дапамагчы нiчым не змагу: ёсць начальства, а яно з вамi цырымонiцца не будзе. - I дадаў: - Магу сабе ўявiць, як вы надакучылi сваёй жонцы...
У гэты момант з'явiўся Бастар Кiтан, мне чамусьцi стала сорамна за мае словы, i я змоўк. Галабэр нi слова ў адказ не прамовiў. Ён даседзеў у студыi да самага канца перадачы i пайшоў разам з усiмi.
Пасля гэтага скандальнага выпадку Галабэр спраўна вёў сваю рубрыку. Часам ён задумваўся, падшукваў патрэбнае слова, нават запiнаўся, але перадача iшла адразу ў эфiр, i яму нiчога не заставалася рабiць, як выходзiць са становiшча самому: разлiчваць на дапамогу бясстраснага i строгага Бастара - нашага маўклiвага суддзi - было нельга.
Ад нашай былой дружбы з Галабэрам (калi, вядома, гэта можна назваць дружбай) не засталося i следу. Мае пагрозы, напэўна, патушылi тую iскрынку даверу, якая мiльгала ў душы Галабэра. Цяпер я быў для яго толькi начальнiкам. "Ну i можаш сабе крыўдаваць, - думаў я, - затое ў цябе ёсць работа, а ў канцы месяца сёе-тое знойдзецца i ў касе, каб уратаваць жонку з сынам ад галечы".
Зрэшты, я не раз спрабаваў сабе ўявiць, якая жанчына магла выйсцi за такога абармота.
Аднойчы ўвечары ён з'явiўся з рассечанай шчакой - ад скронi да падбародка.
- Ведаеце, няшчасны выпадак, - прамармытаў ён.
- Што вы кажаце?! - з'едлiва перапытаў я - такiм дурным здалося мне яго тлумачэнне.
- Так, няшчасны выпадак, - адчаканiў ён, нiбы даючы клятву.
Пасля гэтага Галабэр увесь час маўчаў, пакуль не падышла яго чарга iсцi да мiкрафона.
З таго дня ён перастаў галiцца, спадзеючыся, што шчацiнне прыкрые рубец на шчацэ. Паступова Галабэр зарос неахайнай жоўта-рудою барадой, i ад гэтага яшчэ больш дзiкiм здаваўся яго блукаючы позiрк. А што да яго перадач, то яны станавiлiся ўсё больш i больш недарэчнымi. Урэшце я мусiў сказаць яму пра гэта. Асцярожна падбiраючы словы, каб, крый бог, не пакрыўдзiць чалавека, я далiкатна папрасiў яго выказвацца карацей, прасцей, гаварыць толькi пра канкрэтныя рэчы, i галоўнае - нiякiх iдэй. Iдэi - гэта зусiм не тое, што патрэбна на радыё. Не помню добра, якiя выразы я ўжываў, але чамусьцi пасля гэтай размовы я зноў адчуў сябе вiнаватым. Адзiнае, што ён дазволiў сабе адказаць:
