- Я ўлiчу вашы парады.
У голасе прагучала такая сляпая пакорлiвасць, што я прасякся да яго цiхай нянавiсцю.
На другi дзень ён не прыйшоў на работу ў прызначаны час. Я нават падумаў, што ён увогуле больш сюды нiколi не пакажацца. Але тут адчынiлiся дзверы, i ў рэдакцыю, ледзьве дыхаючы, убег Галабэр. Нельга было губляць нi секунды. Лiтаратурная супрацоўнiца акурат прыкончвала аднаго ангельскага раманiста, i столькi злосцi было ў яе голасе, што лепшага слова, чым "прыкончыць", тут i не прыдумаеш. Я падштурхнуў Галабэра ў студыю:
- Ваша чарга. I галоўнае, не забывайцеся пра тое, што я вам учора казаў: прастата, праўдзiвасць, выразнасць...
Век помнiць буду тое, што давялося мне пачуць праз некалькi хвiлiн.
Для пачатку, бегучы да мiкрафона, ён перакулiў крэсла. Да мяне данёсся страшэнны грукат. Потым ён усеўся, дастаў з кiшэнi свае запiсы, i ў дынамiку пачулася шамаценне паперы. I так i гэтак круцiў ён свае нататкi, нiбы развучыўся чытаць, i ўсё разгублена паўтараў: "Дарагая, мiлая мадам... дарагая, мiлая мадам..."
Я глянуў на Бастара Кiтана. Той спакойна сачыў за сваiмi стрэлкамi, быццам усё iшло нармальна. Як толькi Галабэр вымаўляў сваё "Дарагая, мiлая мадам...", стрэлка ўзроўню гуку ўздрыгвала, а потым зноў падала да нуля.
Нарэшце ён рашыўся:
- Дарагая, мiлая мадам, ад мяне патрабуюць, каб я гаварыў з вамi проста, але жыццё маё зусiм няпростае. Сёння я раскажу вам, правiльней, павiнен быў расказаць пра адзiн парыжскi судовы працэс, якi, напэўна, вас усiх зацiкавiць. Гэта вельмi хвалюючая гiсторыя, калi так можна сказаць... Сёння пасля абеду я заняў сваё месца ў ложы прэсы ў трынаццатай зале пасяджэнняў, дзе, як вядома, заслухоўваюцца крымiнальныя справы. Працэс iшоў пад старшынствам месьё Жэрара, пра дабрыню якога па горадзе ходзяць легенды. Праз акуляры ён, як заўсёды, паглядваў у залу сваiмi добрымi i адначасна хiтраватымi вачыма, за што i атрымаў прозвiшча новага Саламона*, калi так можна сказаць... Раптам устае адна прыгожая маладая жанчына са страшэнна бледным тварам i iдзе проста да... калi так можна сказаць... iдзе... калi можна так... Ды што я буду выдумляць? Не быў я на гэтым працэсе. Шэф пасылаў мяне, а я туды не змог пайсцi. Перашкодзiлi мне. Брыжыта перашкодзiла. Сёння ў яе зноў быў прыпадак, i яна не захацела нiкуды адпускаць мяне. Яна ўбiла сабе ў галаву, што ў мяне завялася палюбоўнiца. Я нiяк не мог вырвацца з дому. Калi мяне выганяць з работы, не будзе чым заплацiць за пансiён, i тады нашага сына адправяць дамоў. Хлопчыку давядзецца жыць разам з намi, у гэтым пекле. Я спрабаваў вылезцi праз акно. Вышынi я не баюся. Але нiяк не мог адкрыць зашчапку, i пакуль я з ёю поркаўся, Брыжыта накiнулася на мяне i выхапiла мой кашалёк. Яна дастала адтуль дзве асiгнацыi па тысячы франкаў - гэта ўсё, што я меў, - i парвала iх на дробныя кавалачкi. "Вось цяпер-то ты нiкуды не паедзеш", - крычала яна. У адчаi я ўдарыў яе. Яна ўпала, а я тым часам выскачыў праз акно i ўцёк. Спадзяваўся даехаць у Парыж на спадарожнай, але нiхто не ўзяў мяне. Чорт яго ведае, можа, гэта мая барада наводзiць страх на людзей... Як так атрымалася, што я ўдарыў яе? Яна ж нi ў чым не вiнаватая. Але ў той момант я сам не ведаў, што раблю. У нас i так было мала грошай, а яны ж так патрэбныя... Перш-наперш для сына, каб трымаць яго ў пансiёне. Навошта яму бачыць, як мы жывём... У рэшце рэшт пайшоў я пехатой. Дарога не блiзкая - добрых 15 кiламетраў, але гадзiны за 3, думаў, зайду. Што i казаць: гэта ж смеху варта - цягнуцца пешшу, у той час калi ёсць электрычкi, аўтобусы, таксi!.. Iшоў я, iшоў i нiяк не мог супакоiцца. А тут бачу: не паспяваю на перадачу. Ну, думаю, цяпер-то я палячу з работы. "Божа, хацелася мне крыкнуць, - за што на мяне такое насланнё?!" Бывае, часам i ў мяне з'яўляюцца думкi, якiя прыносяць спакой i суцяшэнне. I мне падумалася: рана цi позна яна памрэ - i я ўсёй душой жадаю, каб яна памерла, - гэтая жанчына, якую я з такой цяжкасцю заваяваў, так кахаў, так песцiў... Але тут жа я спынiў сябе: а што, калi я памру першы?.. Дык якая мне карысць - спадзявацца на яе смерць... Я пакуль што яшчэ не дадумаўся да забойства, але ў тыя хвiлiны, калi яе вочы налiваюцца не то злосцю, не то вар'яцтвам, я па-сапраўднаму ненавiджу яе... Прыпадкi ў яе становяцца ўсё цяжэйшыя, асаблiва з таго часу, як я перайшоў на радыё. Калi яна бачыць, як я рыхтуюся да перадачы i пiшу тэкст выступлення, яна шалее. Неяк яна прачытала першы сказ майго выступлення: "Дарагая, мiлая мадам..." i адразу падумала, што я пiшу любоўнае пiсьмо сваёй каханцы. Другiм разам, калi яна застала мяне за работай, яна накiнулася на мяне з нажом. Я паспеў прыкрыцца локцем, i лязо распаласавала мне толькi правую шчаку. Таму я цяпер i не галюся, а мая барада перапалохала сёння ўсiх шафёраў. Скончылася тым, што дома я больш нiчога не пiшу. Iду сабе на авеню Мантэня, саджуся на лаўку i крэмзаю свае перадачы. Сёй-той з прахожых аглядваецца на мяне, асаблiва палiцэйскiя. "Цiкава: валацуга, а бач, нешта творыць!" - вiдаць, думаюць яны. Але, на шчасце, у Парыжы жывуць абыякавыя людзi: праходзяць сабе мiма i хоць бы вокам на лаўку маю павярнулi. На ўсё iм напляваць. Але ж я-то iх бачу, i яны перашкаджаюць мне засяродзiцца. Думка збiваецца, я пачынаю блытацца ў доўгiх сказах, а мой шэф патрабуе, каб я гаварыў як мага прасцей. На мяне нападае страх, што я страчу работу, i тады адзiнае, што мне прыходзiць у галаву, - гэта кiнуцца пад машыны, якiя сваiм дымам i шумам паралiзуюць мой мозг. Найчасцей я так незадаволены сваiм тэкстам i так баюся застацца без работы, што мне проста неабходна парэпецiраваць, пачытаць сваё выступленне ўголас. Тады я iду ў якую-небудзь вялiкую кавярню на Елiсейскiх палях, зачыняюся ў туалеце i чытаю сваю пiсанiну, быццам перад мiкрафонам. А каб нiхто не пачуў, я ўвесь час спускаю ваду. Аднойчы нейкi нецярплiвы клiент пачаў бiць нагамi ў дзверы... Так i не супакоiўшыся, я звычайна бадзяюся па вулiцах, сам сабе паўтараю сваё выступленне i чакаю чатырох гадзiн ранiцы. Але сягоння мне давялося адмераць 15 кiламетраў пехатой, нiдзе я не паспеў пабыць i нiчога я не запiсаў... А мне так хочацца працаваць, так хочацца, каб не адпраўлялi дамоў майго Тамаса, каб ён толькi не бачыў нашага пекла... iменна пекла - нiчога лепшага, чым гэтае старое, зацёртае слова, я не знаходжу. Бо хiба iнакш можна назваць наша жыццё, калi адна бяда змяняецца другой, калi на кожным кроку нас падсцерагае новая небяспека i кожную гадзiну, кожную секунду мы задыхаемся ад нервовых стрэсаў... I так будзе заўсёды, пакуль не памрэ яна або я... Але ж мы яшчэ маладыя, здаровыя, i таму канца гэтаму пеклу няма, няма, няма...
* Саламон (970-931 да н.э.), цар Iзраiля, вядомы сваёй выключнай мудрасцю.
Разоў дваццаць я збiраўся нацiснуць на кнопку i адключыць эфiр - гэта потым лёгка было б растлумачыць тэхнiчнымi прычынамi - аднак алiмпiйскi спакой гукааператара, якi незалежна i абыякава пазiраў на стрэлкi прыбораў, кожны раз спыняў мяне. Калi Галабэр змоўк, я не ведаў, што рабiць i што казаць... Крыху апамятаўшыся, я даў аператару знак уключыць запiс канцоўкi перадачы. Пасля гэтага мы патушылi ў студыi святло i пайшлi дамоў, а знясiлены, ушчэнт разбiты Галабэр застаўся сядзець перад мiкрафонам, абхапiўшы галаву рукамi.
На другi дзень ён не прыйшоў, i больш мы яго не бачылi. А праз некалькi дзён да мяне завiтаў iнспектар палiцыi. Я акурат пачынаў засынаць. Iнспектар i паведамiў мне аб смерцi майго супрацоўнiка... Бедалага, на гэты раз не змог ён ухiлiцца ад нажа...
Доўга не выходзiў у мяне з галавы гэты выпадак... Што ж, думаў я, прынамсi, хоць адзiн раз у жыццi чалавеку ўдалося выкласцi ўсё, што гадамi ад'ядала душу i цяжкiм грузам ляжала на сэрцы. А цi быў у гэтым якi сэнс? Не, вядома. А зрэшты, хто ведае, можа, там, на далёкiм востраве, за тысячы кiламетраў, знайшлася хоць адна чалавечая iстота, якая не засталася раўнадушнай да гэтай перадсмяротнай споведзi Галабэра...
Пазней я даведаўся, што нiхто так i не пачуў нашай перадачы i голас Галабэра назаўсёды згубiўся ў эфiры. А колькi яшчэ такiх няшчасных, як ён, памiраюць з адчайным крыкам аб спагадзе i дапамозе, але свет - глухi, i малiтвы iх разбiваюцца аб сцяну абыякавага маўчання...
