- Толькi што, - сказаў ён, - я ўявiў сабе, нiбыта пералятаю цераз бар'ер, змятаю з дарогi баракi i з насыпу, як з трамплiна, скачу разам з машынай у ваду...
- Значыць, ты мяне не кахаеш.
- Ах, Божа мой, - сказаў ён, - гэта ўсяго толькi гульня.
Ён пацягнуў Марыяну за сабою. Яны пайшлi ўнiз па сходах, што вялi да рачнога берага.
- Мне сапраўды вельмi прыкра, - сказаў Ёзэф, - што дзядуля мусiць даведацца пра гэта акурат у той дзень, калi яму споўнiлася восемдзесят.
- А ты не можаш як-небудзь засцерагчы яго ад гэтага?
- Ад самога факта - не, але ад паведамлення можна, калi яму не раскажуць раней.
Ёзэф адчынiў дзверцы машыны, сеў за руль, адчынiў Марыяне другiя дзверцы знутры; i калi яна села побач, ён абняў яе рукою.
- Цяпер паслухай, - сказаў ён, - гэта ж зусiм проста: дыстанцыя - роўна чатыры з паловаю кiламетры; мне трэба трыста метраў, каб разагнацца да ста дваццацi на гадзiну, a на тое, каб затармазiць - яшчэ трыста метраў, прытым я лiчу з вялiкiм запасам; значыць, усяго каля чатырох кiламетраў; ты павiнна толькi глядзець на гадзiннiк i сказаць мне, калi пройдуць дзве хвiлiны, каб я пачаў тармазiць. Hе разумееш? Я б хацеў проста даведацца, колькi можна выцiснуць з гэтае калымагi.
- Гэта - жахлiвая гульня, - сказала яна.
- Калi б я здолеў набраць сто восемдзесят, мне было б трэба толькi дваццаць секунд, тады б i тармазны шлях быў даўжэйшы.
- Калi ласка, не рабi гэтага.
- Ты баiшся?
- Баюся.
- Добра, тады я не буду. Цi можна мне разагнацца хоць бы да васьмiдзесяцi?
- Няхай так, раз табе ўжо хочацца гэтага.
- Можаш нават не глядзець на гадзiннiк; я магу ехаць "на вока", а потым вымераю адлегласць, на якой я тармазiў, разумееш? Хачу проста ведаць, цi не дураць нам галаву з гэтымi спiдометрамi.
Ён завёў матор, праехаў паволi вузкiмi вулачкамi маляўнiчай адпачынкавай зоны, праiмчаўся паўз агароджу пляцоўкi для гольфа i спынiўся каля выезду на аўтабан.
- Паслухай, - сказаў ён, - едучы восемдзесят на гадзiну, мне спатрэбiцца роўна тры хвiлiны; гэта сапраўды зусiм бяспечна; калi табе боязна, можаш тут вылезцi i чакаць мяне.
- Hе, аднаго цябе я не пушчу.
- Гэта ж апошнi раз, - пачаў ён тлумачыць. - Мажлiва, заўтра мяне тут ужо не будзе, а дзе-небудзь у iншым месцы такую магчымасць наўрад цi атрымаеш.
- Але ж лепш паспрабаваць рабiць гэта на звычайнай шашы.
- Hе. Мне ўласна карцiць затармазiць перад самым шчытом.
Ён пацалаваў Марыяну ў шчаку.
- Ведаеш, што я зраблю?
- Hе.
- Я паеду сорак кiламетраў на гадзiну.
Яна ўсмiхнулася, калi Ёзэф рушыў, але ўсё-такi паглядзела на спiдометр.
- Глядзi, - сказаў ён, калi машына праехала каля кiламетровага слупка з лiчбаю "5", - цяпер глядзi на гадзiннiк i падлiчы, колькi часу нам будзе трэба да слупка "9"; я еду дакладна сорак.
Нiбы засаўкi агромнiстых брамаў, далёка наперадзе перад яе вачыма паяўлялiся шчыты; спачатку яны былi падобныя да бар'ераў, потым рабiлiся большыя i большыя з няўмольнай няспыннасцю; тое, што здалёк нагадвала чорнага павука, аказалася скрыжаванымi косткамi; а тое, што было нiбы нейкi дзiўны гузiк, ператварылася ў чэрап, павялiчвалася, як павялiчвалася, наблiжаючыся да яе, i ўжо, здавалася, амаль дакраналася да радыятара вялiзная лiтара "е" ў слове "смерць"; гэтая лiтара выглядала нiбы разяўлены рот, якi хацеў выкрыкнуць нешта страшнае; стрэлка спiдометра дрыжала памiж лiчбамi "90" i "100"; у вокнах машыны прамiльгвалi дзецi на самакатах, мужчыны i жанчыны, на тварах якiх ужо не было выразу "пасля працоўнага дня"; яны асцерагальна махалi рукамi, яны рэзка крычалi, i тыя крыкi нагадвалi крыкi чорных птахаў-вестуноў смерцi.
- Слухай, - сказала цiха Марыяна, - ты яшчэ тут?
- Вядома ж; i дакладна ведаю, дзе я, - адказаў ён, углядаючыся ў лiтару "е" ў слове "смерць", - не хвалюйся.
Перад самым канцом працоўнага дня майстар з прадпрыемства, што займаецца разбiраннем руiн, павёў яго ў рэфекторый; там у куце на транспарцёр загружаўся, а з транспарцёра на грузавiкi выгружаўся друз; ад вiльгацi, якой ён увесь набрыняў, з рэшткаў цэглы, бетону i гразi невядомага паходжання ўтварылiся лепкiя груды; вiльгаць плямамi павыступала на сценах; гэтыя плямы, спачатку цёмныя, потым святлейшыя, павялiчвалiся па меры таго, як меншала гара друзу; з-пад плямаў прабiвалася нешта чырвонае, блакiтнае i залатое - сляды фрэсак, якiя, як падалося майстру, былi каштоўнымi: сцэна таемнай вячэры, пакрытая цвiллю; залаты келiх, белая аблатка, твар Хрыста; светлая скура i цёмная барада, каштанавыя валасы апостала Iаана; "зiрнiце, пане Фэмель, сюды; гэта цёмная скура Юдавага скуранога кашалька"; майстар, узяўшы ў руку сухую анучу, беражлiва ачысцiў частку роспiсу ад цвiлi; паркалёвы абрус, дванаццаць апосталаў; цяпер можна было добра разгледзець iх ногi, берагi абруса, падлогу залы таемнай вячэры, выкладзеную плiтамi; ён, усмiхнуўшыся, паклаў майстру руку на плячо i сказаў:
- Добра, што Вы мяне паклiкалi; вядома ж, фрэску трэба захаваць; трэба ачысцiць i прасушыць яе, пакуль яна яшчэ больш-менш цэлая.
I ён ужо хацеў быў iсцi; на стале стаялi гарбата, хлеб, масла i селядцы; як звычайна, у пятнiцу пасля працы была рыба; Марыяна ўжо выехала са Штэлiнгерс-Гротэ, каб выправiцца разам з iм на шпацыр - i тут ён убачыў, перш чым паспеў адвярнуцца, у нiжняй частцы роспiсу, справа, лiтары "XYZX"; ён сотнi разоў бачыў тыя бацькавы "X", "Y" i "Z", калi бацька дапамагаў яму рабiць хатнiя заданнi па матэматыцы; i цяпер яны зноў былi ў яго перад вачыма - над прабоiнай ад выбуху ў падвальнай столi памiж нагою святога Iаана i нагою святога Пятра; калоны рэфекторныя былi разбiтыя на часткi, скляпенне разбуранае; застаўся толькi кавалак сцяны з "Таемнай вячэрай" ды лiтары "XYZX".
- Што здарылася, пане Фэмель? - спытаў майстар i паклаў руку яму на плячо. - Вы ж зусiм спалатнелi... а можа, гэта ад Вашага кахання?
- Толькi ад кахання, - адказаў ён, - толькi ад яго. Вам няма чаго турбавацца, i вялiкi дзякуй за тое, што мяне паклiкалi.
Ужо нясмачныя былi яму i гарбата, i хлеб, i масла, i селядцы; пятнiца, рыбны дзень; нават цыгарэта была яму нясмачная; ён абышоў усе будынкi абацтва, пасля завярнуў за галоўны касцёл да прытулку пiлiгрымаў, шукаючы ўсюды тых месцаў, якiя б маглi мець важнае значэнне з пункту гледжання статыкi; але ён знайшоў толькi адну, адну-адзiную маленькую лiтару "iкс" у пiўнiцы прытулку; немагчыма было зблытаць з якiм iншым бацькаў почырк таксама як бацькаў твар, бацькаву хаду, усмешку, строгую ветлiвасць бацькавых рухаў тады, калi ён налiваў вiно альбо перадаваў над сталом хлеб; яго маленькi "iкс"; доктар Роберт Фэмель, кантора статычных разлiкаў.
- Прашу, прашу цябе, - вымавiла Марыяна, - апамятайся!
- Я ўжо апамятаўся, - адказаў ён, адпусцiў педаль газу, паставiў левую нагу на педаль счаплення, а правай нацiснуў на тормаз; скрыгочучы, вiхляючы ў абодва бакi, машына падсунулася да самай лiтары "е" ў слове "смерць", падняўшы пыл, тармазы завiскаталi, да машыны, размахваючы рукамi, беглi спалоханыя пешаходы; памiж словам "смерць" i скрыжаванымi косткамi паявiўся стомлены начны вартаўнiк з кацялком кавы ў руках.
- О Божа! - сказала Марыяна. - Навошта было мяне так палохаць?
- Даруй, - сказаў ён цiха, - прашу цябе, даруй; мяне нешта панесла.
Ён хутка развярнуўся i паехаў назад, перш чым натоўп пешаходаў паспеў абступiць машыну; чатыры кiламетры ён, абняўшы адною рукой Марыяну, павольна ехаў паўз пляцоўкi для гольфу, на якiх трэнiраваныя жанчыны, трэнiраваныя мужчыны iмкнулiся дабрацца да шаснаццатай, семнаццатай, васемнаццатай ямкi.
- Даруй, - сказаў я, - я праўда - больш такога рабiць не буду.
Ён звярнуў з аўтабана i паехаў паўз маляўнiчыя палi, паўз цiхiя лясныя ўскрайкi.
"XYZ" - гэта былi тыя самыя лiтары, якiя ён бачыў на фотакопiях эскiзаў велiчынёю з дзве паштоўкi: вечарамi бацька ператасоўваў iх, ныбi карты для гульнi; дом для выдаўца на ўскраiне лесу - "XxX"; разбудова гмаху таварыства "Сас'етас" - "YxY"; дом для настаўнiка на беразе ракi - адзiн "Y"; тыя самыя лiтары памiж нагою святога Iаана i нагою святога Пятра.
Ён павольна ехаў сярод палеткаў, на якiх круглявыя буракi выглядалi ўжо з-пад буйнага зялёнага лiсця; iржышчы, паплавы, за якiмi быў ужо вiдзён узгорак Казакен.
- Чаму ты не хочаш мне пра ўсё расказаць? - спыталася Марыяна.
- Бо я сам яшчэ гэтага не разумею, бо не магу сам яшчэ паверыць у гэта; мажлiва, гэта проста паскудны сон; мажлiва, я змагу табе пазней гэта растлумачыць, а можа, i нiколi не здолею.
- Але быць архiтэктарам ты ўжо не хочаш?
- Не, - адказаў ён.
- I з гэтае прычыны ты ляцеў на шчыты?
- Мажлiва, - адказаў ён.
- Я заўсёды ненавiдзела людзей, якiя не ведаюць, што такое грошы, сказала Марыяна, - якiя з шалёнай хуткасцю пруць на машынах проста на шчыты, дзе напiсана "СМЕРЦЬ", якiя нi за што нi пра што палохаюць пешаходаў, што выйшлi прайсцiся i заслужылi адпачынак пасля працоўнага дня.
- У мяне была прычына iмчацца проста на шчыты.
Ён ехаў павольней, а на пясчанай дарозе каля падножжа ўзгорка Казакен спынiўся: машына стала пад разлапiстымi галiнамi хвоi.
- Навошта ты тут спынiўся? - спытала яна.
