- Чаго фы хошаце?
Слова ўзяў граф:
- Мы хацелi б ехаць далей, пане.
- Не.
- Смею ў вас запытацца, якая прычына гэтай адмовы?
- По я не хашу.
- Смею вам пашаноўна заўважыць, пане, што ваш генерал даў нам дазвол на праезд да самага Дзьепа, i, мне здаецца, мы не ўчынiлi нiчога, што магло б выклiкаць такiя суровыя меры з вашага боку.
- Я не хашу, фось i фсё... Мошаце iсцi.
Яны пакланiлiся i выйшлi.
Рэшта дня працякла паныла. Капрыз немца быў абсалютна незразумелы; у галовы падарожным лезлi сама дзiкiя меркаваннi. Усе сядзелi ў кухнi i бясконца абмяркоўвалi сiтуацыю, выказвалi сама незвычайныя здагадкi. Можа, iх хочуць пакiнуць заложнiкамi? Але з якой мэтай? Цi затрымаць як вязняў? Цi, найверагодней, садраць з iх вялiкi выкуп? Пры гэтай думцы ўсiх апанаваў жах. Наймацней перапалохалiся сама багатыя: яны ўжо ўяўлялi, як iм дзеля ўратавання свайго жыцця давядзецца аддаць гэтаму нахабу ў мундзiры цэлыя мяхi золата. Яны ламалi галовы, прыдумваючы хоць якую-небудзь праўдападобную лухту, каб утаiць свой скарб, прыкiнуцца беднымi, вельмi беднымi людзьмi. Люазо зняў з сябе гадзiннiкавы ланцужок i схаваў яго ў кiшэню.
Стала сутонiцца, i гэта яшчэ болей узмацняла трывогу. Запалiлi лямпу, а так як да вячэры заставалася яшчэ гадзiны дзве, панi Люазо прапанавала згуляць у трыццаць адно. Гэта хоць трохi мо разважыла б iх. Прапанова была прынята. Нават Карнюдэ з ветлiвасцi патушыў сваю люльку i прыняў удзел у гульнi.
Граф стасаваў карты, раздаў, i ў Пампушкi адразу ж выявiлася трыццаць адно ачко; захопленасць гульнёй злагодзiла пострах, што не даваў спакою думкам. Але Карнюдэ заўважыў, што муж i жонка Люазо пачынаюць на пару махляваць.
Калi селi вячэраць, зноў з'явiўся пан Фалянвi i хрыпата прамовiў:
- Прускi афiцэр загадаў папытацца ў мадэмуазель Элiзабэт Русэ, цi не перамянiла яна свайго рашэння.
Пампушка спалатнела i знерухомела на месцы; потым кроў кiнулася ёй у твар, але яе душыў такi гнеў, што яна не магла вымавiць нi слова. Нарэшце выбухнула:
- Скажыце гэтаму нягоднiку, гэтай паскудзе, гэтай прускай падле, што я нiколi не дам згоды! Чуеце? Нiколi, нiколi, нiколi!
Таўстун-карчмар выйшаў. Усе абступiлi Пампушку, пачалi дапытвацца, настойлiва ўпрошваць раскрыць таямнiцу яе размовы з афiцэрам. Спачатку яна адмаўлялася, але потым пераважыў гнеў.
- Чаго ён хоча?.. Чаго хоча?.. Ён хоча пераспаць са мною! - усклiкнула яна.
Гэтыя словы нiкога не збянтэжылi - настолькi ўсе былi абураныя. Карнюдэ так моцна грукнуў куфлем па стале, што ён разбiўся. Усчаўся галас - ва ўсiх выклiкаў абурэнне гэты гнюсны салдафон, усе кiпелi гневам, усе з'ядналiся для супрацiўлення, быццам ад кожнага з iх патрабавалася доля таго ахвяравання, якога вымагалi ад Пампушкi. Граф з агiдай заявiў, што гэтыя людзi паводзяць сябе, як прымiтыўныя дзiкуны. Асаблiва гарачае, прыязнае спачуванне выказвалi Пампушцы жанчыны. Манашкi, якiя выходзiлi са свайго пакоя толькi да стала, схiлiлi галовы i маўчалi.
Калi ўсеагульнае абурэнне трошкi ацiхла, пачалi вячэраць, але размова не клеiлася: кожны пра нешта думаў.
Панi рана разышлiся па сваiх пакоях; мужчыны, якiя засталiся папалiць, наладзiлi гульню ў экартэ i запрасiлi да свайго гурту пана Фалянвi з намерам спрытна выведаць у яго, якiмi сродкамi можна адолець упартасць афiцэра. Але карчмар думаў толькi пра карты, нiчога не слухаў, нiчога не адказваў, адно заўзята падахвочваў:
- Давайце ж гуляць, панове, давайце гуляць!
Яго ўвага была настолькi прыкавана да гульнi, што ён забываўся нават сплёўваць, ад гэтага ў яго з грудзей часам вырывалiся нейкiя арганныя гукi. Яго сiпатыя лёгкiя выдавалi ўсю астматычную гаму, ад урачыстых басовых нотаў да хрыплых крыкаў пеўнiка, якi ўпершыню спрабуе закукарэкаць.
Карчмар нават адмовiўся пайсцi спаць, калi яго жонка, якая падала ад зморы, прыйшла па яго. I яна вырашыла адпачываць сама, таму што была "жаваранкам" - заўжды ўставала на досвiтку, тады як муж яе быў "савой" - вечна гатовы праседзець з прыяцелямi хоць да ранку. Ён толькi гукнуў ёй:
- Пастаў мне гогаль-могаль на печку! - i прадаўжаў гульню. Калi стала ясна, што нiчога выпытаць у яго немагчыма, вырашылi, што пара класцiся, i ўсе разышлiся па сваiх пакоях.
На другi дзень усталi зноў даволi рана з цьмянай надзеяй на ад'езд i яшчэ мацнейшым жаданнем ехаць далей - усiх проста жахала думка, што давядзецца зноў марнаваць дзень у гэтым агiдным заезным дворыку.
Але дзе там! Конi стаялi ў стайнi, фурмана не было вiдно. Ад бяздзейнасцi падарожныя сноўдалiся па двары вакол карэты.
Снеданне прайшло даволi сумна; адчувалася пэўнае ахаладжэнне да Пампушкi, бо ранiца ж мудрэйшая, чым вечар, i настрой трохi зыначыўся. Цяпер спадарожнiкi амаль злавалiся на яе, чаму яна ўпотай не схадзiла да прусака i не зрыхтавала прыемнага сюрпрызу да iхняга абуджэння. Гэта ж прасцей за ўсё! Дый хто б даведаўся пра гэта. Дзеля прылiку яна магла б сказаць афiцэру, што робiць гэта проста з жалю да сваiх спадарожнiкаў. Гэта ж ёй такая дробязь!
Аднак уголас нiхто пакуль не выказваў такiх думак.
Апоўднi, калi ўсе знемаглi ад нудоты, граф прапанаваў зрабiць прагулянку па ваколiцах пасёлка. Апранулiся як мага цяплей, i невялiчкая грамада рушыла, апрача Карнюдэ, якi палiчыў за лепшае застацца каля агню, ды манашак - тыя бавiлi час у царкве альбо ў кюрэ.
Мароз, якi з дня на дзень усё мацнеў, балюча шчыпаў нос i вушы; ногi так закалелi, што кожны крок быў пакутай; а за селiшчам разлога падалася настолькi злавеснаю ў сваёй бязмежнай белiзне, што ва ўсiх ажно пахаладзела ўнутры i сцiснулася сэрца, i кампанiя павярнула назад.
Чатыры жанчыны iшлi ўперадзе, трохi воддаць за iмi - трое мужчын.
Люазо, якi выдатна разумеў сiтуацыю, раптам запытаўся, колькi ж яшчэ iм давядзецца тырчаць у гэтай трушчобе з-за "нейкай шлюшкi". Граф, нязменна паважны, сказаў, што нельга вымагаць ад жанчыны такой цяжкай ахвяры, падобная ахвяра павiнна быць толькi добраахвотная. Пан Карэ-Лямадон заўважыў, што, калi французы пойдуць у контрнаступленне цераз Дзьеп, - а пытанне стаяла менавiта гэтак, - дык сутычка з прусакамi адбудзецца не iнакш, як у Тоце. Гэтае меркаванне занепакоiла яго субяседнiкаў.
- А што, калi нам выправiцца пеша? - прапанаваў Люазо.
Граф пацiснуў плячыма:
- Ды вы што? Па гэтакiм снезе, з жонкамi? Дый за намi адразу ж пашлюць пагоню, схопяць праз дзесяць хвiлiн i, як вязняў, аддадуць у рукi салдатнi.
Вядома, гэтак яно i сталася б. Усе замоўклi.
Панi гаманiлi пра ўборы; але нешта, здавалася, скоўвала, расчужвала iх.
Нечакана ў канцы вулiцы вынiк прускi афiцэр. На фоне снежнага абшару выразна вымалёўвалася яго высокая фiгура - як аса ў мундзiры; ён iшоў, выварочваючы каленi, той асаблiвай паходкай ваеннага, якi стараецца не запэцкаць свае дбайна наваксаваныя боты.
Размiнаючыся з панямi, ён пакланiўся iм i пагардлiва глянуў на мужчын, у якiх, зрэшты, хапiла годнасцi не зняць галаўных убораў, хоць Люазо было i пацягнуўся да сваёй шапкi.
Пампушка ўспыхнула да вушэй, а тры замужнiя жанчыны адчулi глыбокае прынiжэнне, што гэты салдат сустрэў iх у таварыстве з дзеўкай, з якою ён абышоўся так бесцырымонна.
Загаварылi пра яго постаць, пра твар. Панi Карэ-Лямадон, якая ведала багата афiцэраў i добра разбiралася ў iх, лiчыла, што гэты не такi ўжо i нягеглы, нават шкадавала, што ён не француз, бо з яго атрымаўся б дужа вабны гусар, якi несумненна зводзiў бы з розуму жанчын.
Вярнуўшыся з прагулкi, падарожнiкi не маглi дабраць да галавы, чым заняцца. Дайшло нават да шпiлек па сама малой прычыне. Абед прайшоў у маўчаннi i цягнуўся нядоўга, потым усе разышлiся ў надзеi заснуць i хоць гэткiм чынам уходаць час.
Калi на наступны дзень падарожныя сышлi ўнiз, ва ўсiх на тварах ляжала стома, а на сэрцы - злосць. Жанчыны амаль не размаўлялi з Пампушкаю.
Зазванiў звон. У царкве рыхтавалiся да хрышчэння. У Пампушкi было дзiця, якое гадавалася ў сялян у Iвэто. Яна бачылася з iм не часцей разу на год, нiколi пра яго не хвалявалася, але думка пра немаўля, якое нехта намерваўся хрысцiць, выклiкала ў яе душы неспадзяваную гарачую хвалю пяшчоты да свайго дзiцяцi, i ёй няўтрымна закарцела паглядзець хрышчэнне.
Як толькi яна пайшла, спадарожнiкi пераглянулiся i падсунулiся блiжэй адзiн да аднаго - усе адчувалi, што трэба ўрэшце нешта вырашыць. Люазо раптам трапiла думка: ён сказаў, што трэба прапанаваць афiдэру затрымаць адну Пампушку, а астатнiх адпусцiць.
Пан Фалянвi згадзiўся выканаць даручэнне, але амаль адразу вярнуўся назад: немец, якi выдатна ведаў чалавечую натуру, выставiў яго за дзверы. Ён быў намераны затрымваць усiх падарожнiкаў датуль, пакуль яго жаданне не будзе задаволена.
Гэтага аказалася задосыць грубай душы панi Люазо.
- Не сядзець жа нам тут да старасцi! Раз у гэтай паскуднiцы такое рамяство, раз яна займаецца гэтым з усiмi, дык якое ў яе права на нейкiя пераборы?! Скажыце, цаца якая! Ды ў Руане з кiм толькi не блыталася, нават з вознымi! Вось гэтак, мадам, з вознымi прэфектуры! Хто-хто, а я дык ведаю - ён у нас вiно бярэ. А цяпер, калi трэба выбавiць нас з бяды, дык гэтая дзеўка строiць з сябе незачэпу! Па-мойму, гэты афiцэр вельмi прыстойны. Можа, ён даўно ўжо не бачыў жанчын i напэўна аддаў бы перавагу каму-небудзь з нас трох. А ён усё-такi задавольваецца тою, што даступная любому. Бо паважае замужнiх жанчын. Падумайце толькi, ён жа тут гаспадар! Варта яму толькi сказаць: "Я хачу", - i з дапамогай салдатаў ён можа сiлай авалодаць намi!
