Гаспадар запалiў вiсячую лямпу, ад якой iшоў горкi, але прыязны пах. Гэта быў чалавек гадоў шасцiдзесяцi, кволы i згорблены, з доўгiм i зычлiвым носам. Вочы з мяккiм позiркам былi дэфармаваныя тоўстымi шкельцамi акуляраў. Валасы ў яго былi амаль белыя, але бровы - густыя i чорныя. Яго акуляры, далiкатныя рухi, стары чорны аксамiтны фрэнч надавалi яму выгляд iнтэлектуала, быццам ён быў лiтаратар або музыкант. Голас у яго быў мяккi, нiбы прыглушаны, а мова не такая сапсаваная, як у большасцi пролаў.
- Я пазнаў вас яшчэ на вулiцы, - сказаў ён адразу. - Вы той пан, што купiў дзявочы альбом. У iм была цудоўная папера, сапраўды цудоўная. Крэмавае вержэ так яе раней называлi. Такую паперу не вырабляюць ужо - о, ужо гадоў пяцьдзесят. - Ён паглядзеў на Ўiнстана паўзверх акуляраў. - Чым я магу вам дапамагчы? Вы шукаеце што-небудзь цi хацелi б проста паглядзець?
- Я проста праходзiў мiма, - нерашуча адказаў Ўiнстан. - Захацелася зазiрнуць. Я не шукаю нiчога канкрэтнага.
- Тым лепей, - сказаў той, - бо я ўсё роўна не здолеў бы вас задаволiць, ён зрабiў вiнаваты рух сваёй мяккай рукою. - Вы ж бачыце самi: крама, можна сказаць, пустая. Мiж намi кажучы, антыкварны гандаль ужо амаль i не iснуе. Няма болей нiякага попыту, дый нiякага тавару. Мэбля, фарфор, шкло - усё паступова панiшчылася. А металёвыя рэчы збольшага пайшлi на пераплаўку. Ужо колькi год я не бачыў нiводнага латуннага падсвечнiка.
I сапраўды, цесная крама была поўная, але ў ёй не было анiводнае рэчы, якая б мела хоць найменшую каштоўнасць. Вольнай падлогi было вельмi мала, бо пры кожнай сцяне былi нагрувашчаныя запыленыя карцiнныя рамы. У вiтрыне стаялi скрынкi з мутэркамi i трубкамi, тупымi зубiламi, канцылярскiмi нажамi з абламанымi лёзамi, iржавымi гадзiннiкамi, якiя ўжо напэўна нiколi не будуць хадзiць, i рознай iншай старызнай. Толькi на маленькiм столiку ў кутку ляжалi розныя прыгожыя драбнiцы - лакаваныя табакеркi, агатавыя брошкi i iншае рэчы, што выглядалi так, быццам сярод iх можна было знайсцi штосьцi цiкавае. Калi Ўiнстан працiснуўся да столiка, яго позiрк упаў на круглы гладкi прадмет, што мякка свяцiўся пад лямпай, i ён узяў яго ў рукi.
Гэта быў цяжкi кавалак шкла, з аднаго боку круглы, з другога - пляскаты, амаль як палова шара. I колер, i выгляд шкла меў нейкае асаблiва мяккае адценне, быццам яно было напоўненае дажджавой вадой. Усярэдзiне вiднелася павялiчанае выгнутай паверхняй дзiўнае ружовае стварэнне, падобнае да ружы або марской зоркi.
- Што гэта? - запытаўся Ўiнстан у захапленнi.
- Гэта карал, - сказаў стары. - Ён, напэўна, паходзiць з Iндыйскага акiяна. Iх звычайна ўстаўлялi гэтак у шкло. Гэтая рэч была зроблена гадоў сто таму. Можа, нават i болей, мяркуючы з выгляду.
- Прыгожая рэч, - адзначыў Ўiнстан.
- Прыгожая, - сказаў з гордасцю стары. - Мала хто сёння гэтак скажа, - ён закашляўся. - Цяпер, калi вы выпадкам захочаце гэта купiць, дык я вам саступлю за чатыры даляры. Я памятаю часы, калi за гэткую рэч можна было атрымаць восем фунтаў, а тады восем фунтаў былi - цяпер я не змагу падлiчыць, карацей кажучы, куча грошай. Але каму цяпер патрэбны сапраўдны антыкварыят - тыя рэшткi, што яшчэ засталiся.
Ўiнстан адразу адлiчыў чатыры даляры i засунуў пажаданы прадмет у кiшэню. Яго захапляла не так прыгажосць, як нешта патаемнае, уласцiвае гэтаму прадмету, што, здавалася, нагадвала пра тое, што ён належаў да нейкай iншай, iнакшай эпохi. Мяккае, нiбы налiтае дажджавой вадой шкло было непадобнае да звычайнага шкла, гэткага Ўiнстан яшчэ нiколi не бачыў. Прадмет быў больш прыцягальны сваёй вiдавочнай непатрэбнасцю, хоць i можна было здагадацца, што калiсьцi, напэўна, ён быў задуманы як прэс-пап'е. Ён моцна адцягваў кiшэню, але, на шчасце, не надта выпiнаўся. Сябру Партыi было дзiўна i нават небяспечна мець такую рэч. Усё старое, а значыць, - усё прыгожае было заўсёды трошкi падазронае. Атрымаўшы чатыры даляры, стары прыкметна павесялеў. Ўiнстан зразумеў, што той згадзiўся б i на тры цi нават на два.
- Наверсе ёсць яшчэ адзiн пакой. Можа, вам было б цiкава паглядзець, сказаў ён. - У iм няшмат рэчаў. Толькi сёе-тое з мэблi. Калi пойдзем наверх, трэба захапiць святло.
Ён запалiў яшчэ адну лямпу i пайшоў, сагнуўшы спiну, наперад, наверх па стромых стаптаных сходах, пасля праз маленькi калiдорчык. Яны ўвайшлi ў пакой, праз вокны якога можна было ўбачыць брукаваны дворык i цэлы лес комiнаў. Ўiнстан заўважыў, што мэбля стаяла так, быццам у пакоi нехта жыў. На падлозе ляжаў дыван, на сценах вiсела колькi карцiн, каля камiна стаяў глыбокi, неахайны фатэль. На камiннай палiцы цiкаў старамодны гадзiннiк са шкляным вечкам i дванаццацiгадзiнным цыферблатам. Пад акном стаяў, займаючы амаль чвэрць пакоя, вялiзны ложак, на якiм яшчэ ляжаў матрас.
- Мы жылi тут, пакуль не памерла мая жонка, - сказаў стары, быццам просячы прабачэння. - А цяпер я патроху прадаю мэблю. Гэта вось - шыкоўны ложак з чырвонага дрэва, цi, хутчэй, ён быў бы шыкоўны, калi б з яго выгналi клапоў. Але вам, напэўна, здаецца, што ён займае шмат месца.
Ён трымаў лямпу высока, каб асвятлiць усё памяшканне, i ў мяккiм прыглушаным святле пакой выглядаў надзiва прываблiва. У галаве ў Ўiнстана прамiльгнула думка, што, напэўна, было б даволi лёгка наняць гэты пакой за пару даляраў у тыдзень, калi б толькi наважыцца на такую рызыку. Гэта была немагчымая, вар'яцкая iдэя, якую адразу трэба было выкiнуць з галавы; але пакой будзiў у iм нейкую настальгiю, нейкую памяць продкаў. Яму здалося, што ён дакладна ведае, што адчуваеш, калi сядзiш у такiм пакоi ў фатэлi каля агню, абапершы ногi на камiнную кратку, а на камiне грэецца iмбрык: поўная адзiнота, поўны спакой, нiхто за табой не сочыць, нiчый голас табе не назаляе - не чуваць нiчога, акрамя спеву iмбрыка i прыязнага цiкання гадзiннiка.
- Тут няма тэлегляда! - мiмаволi прашаптаў ён.
- О, - сказаў стары. - У мяне нiколi не было такiх рэчаў. Занадта дорага. Ды я, напэўна, i не адчуваў нiколi такой патрэбы. Унь там у куце цудоўны складны столiк. Трэба толькi паставiць новыя завесы, тады ён будзе добра раскладацца.
У другiм куце стаяла маленькая кнiжная палiчка, i Ўiнстана мiжволi пацягнула да яе. Але на ёй не было нiчога, апроч рознай нявартай драбязы. Вышукванне i знiшчэнне кнiг у пролаўскiх кварталах праводзiлася гэтак жа грунтоўна, як i ў iншых месцах. Наўрад цi дзе ў Акiянii захаваўся хоць адзiн асобнiк кнiгi, выдрукаванай да 1960 года. Усё яшчэ трымаючы ў руцэ лямпу, стары стаяў перад карцiнай у палiсандравай раме, што вiсела па другi бок ад камiна, насупраць ложка.
- Можа, вас выпадкам цiкавяць старыя гравюры... - асцярожна пачаў ён.
Ўiнстан падышоў блiжэй, каб лепш разгледзець карцiны. Гэта была гравюра на сталi, на якой была авальная пабудова з прастакутнымi вокнамi i маленькай вежачкай пасярэдзiне. Вакол будынка iшла сталёвая агароджа, а на заднiм плане стаяла нешта падобнае да статуi. Ўiнстан на некалькi iмгненняў затрымаў позiрк на карцiне. Яна чамусьцi здалася яму знаёмай, хоць статую ён пазнаць не мог.
