Ўiнстан падышоў блiжэй, каб лепш разгледзець карцiны. Гэта была гравюра на сталi, на якой была авальная пабудова з прастакутнымi вокнамi i маленькай вежачкай пасярэдзiне. Вакол будынка iшла сталёвая агароджа, а на заднiм плане стаяла нешта падобнае да статуi. Ўiнстан на некалькi iмгненняў затрымаў позiрк на карцiне. Яна чамусьцi здалася яму знаёмай, хоць статую ён пазнаць не мог.
- Рама прымацаваная да сцяны, - сказаў стары. - Але я магу яе адкруцiць для вас, калi дазволiце.
- Я ведаю гэты будынак, - сказаў урэшце Ўiнстан. - Цяпер там руiны. Пасярод вулiцы, уздоўж Палаца Справядлiвасцi.
- Менавiта так. Каля Вялiкага судовага двара. Будынак быў разбураны бомбай у... - а, шмат гадоў таму. Калiсьцi гэта была царква. Яна звалася царквой Святога Клемана, - ён вiнавата ўсмiхнуўся, быццам адчуваў, што кажа нешта смешнае, i дадаў: "Апельсiны, лiмоны, бананы - б'юць званы ў Святога Клемана..."
- Што гэта? - спытаўся Ўiнстан.
- Ат... "Апельсiны, лiмоны, бананы - б'юць званы ў Святога Клемана". У нас быў такi вершык, як я быў маленькiм хлопчыкам. Як там далей - я ўжо не памятаю. Ведаю толькi, што канчаецца яна так:
Вось i свечка, - каб спаткi давесцi,
Вось сякера - галованьку знесцi.
Гэта было нешта накшталт таночка. Дзецi трымалi рукi, паднятыя ўгару, каб можна было прайсцi пад iмi, а калi даходзiла да:
Вось сякера - галованьку знесцi,
рукi апускалiся i некага хапалi. У вершыку былi назвы цэркваў. Там былi ўсе лонданскiя цэрквы - усе самыя вядомыя.
Ўiнстан падумаў, у якiм стагоддзi магла быць пабудавана гэтая царква. Было заўсёды вельмi цяжка вызначыць век якога-небудзь лонданскага будынка. Усё вялiкае i значнае, калi хоць трохi выглядала новым, аўтаматычна залiчвалася да новабудоваў Рэвалюцыi, тым часам як усё, што вiдавочна адносiлася да ранейшых часоў, прыпiсвалася цёмнай i няяснай эпосе, што звычайна вызначалася як Сярэднявечча. Усё выстаўлялася так, быццам стагоддзi капiталiзму не прынеслi нiчога, што б мела хоць найменшую вартасць. Архiтэктура магла паведамiць пра гiсторыю гэтак жа мала, як i кнiгi. Статуi, надпiсы, помнiкi, назвы вулiц усё, што магло пралiць святло на мiнуўшчыну, сiстэматычна зменьвалася.
- Я i не ведаў, што гэта была царква, - сказаў Ўiнстан.
- Дык жа iх яшчэ багата засталося, - сказаў стары, - праўда, яны цяпер выкарыстоўваюцца з iншымi мэтамi. Як жа ж там было далей у тым вершыку? А, вось:
Апельсiны, лiмоны, бананы - б'юць званы ў Святога Клемана,
Ты тры фартынгi даць мне павiнны - б'юць званы ў Святога Марцiна.
Вось усё, што памятаю. Фартынг - гэта была такая маленькая медная манетка, падобная да цэнта.
- А дзе была царква Святога Марцiна? - спытаўся Ўiнстан.
- Святога Марцiна? Яна яшчэ стаiць. На плошчы Перамогi, насупраць карцiннай галерэi. Будынак з гэткiм трохкутным порцiкам, спераду - калоны i вялiкiя шырокiя сходы.
Ўiнстан добра ведаў гэты будынак. Гэта быў музей, дзе выстаўлялiся разнастайныя прапагандысцкiя матэрыялы: паменшаныя мадэлi ракетных бомбаў, Плывучых Крэпасцяў, васковых копiй зверстваў ворагаў i гэтак далей.
- Яе звычайна называлi царквой Святога Марцiна ў палях, - дадаў стары, хоць я i не памятаю пра нейкiя палi на тым месцы.
Ўiнстан не купiў карцiны. Мець яе было б яшчэ больш недарэчна, чым шкляное прэс-пап'е, да таго ж яе немагчыма было занесцi дадому, хiба толькi дастаўшы з рамы. Але ён застаўся яшчэ на некалькi хвiлiн, каб пагаварыць са старым, якi, зрэшты, зваўся не Ўiкс, як сведчыў надпiс на шыльдзе, а Чэрынгтан. Выявiлася, што пан Чэрынгтан быў удавец шасцiдзесяцi трох гадоў i ўжо больш за трыццаць гадоў жыў у гэтай краме. Увесь гэты час ён збiраўся памяняць шыльду, але да гэтага так i не дайшло. Пад час гаворкi ў Ўiнстана з галавы нiяк не выходзiў дзiцячы вершык: "Апельсiны, лiмоны, бананы - б'юць званы ў Святога Клемана. Ты тры фартынгi даць мне павiнны - б'юць званы ў Святога Марцiна". Дзiўна, што, калi ён вымаўляў гэта, яму здавалася, што ён сапраўды чуе званы, званы даўно забытага, знiклага назаўсёды Лондана, якi ўсё ж сям-там перакручаны, перароблены i забыты iснаваў. Яму чулiся званы то адной прывiднай званiцы, то другой. Аднак, наколькi ён мог помнiць, ён нiколi ў жыццi не чуў царкоўных званоў.
Ён развiтаўся з панам Чэрынгтанам i спусцiўся па сходах адзiн, каб стары не заўважыў, што, перш чым выйсцi, ён кiнуў дапытлiвы позiрк на вулiцу. У душы ён ужо вырашыў, што, счакаўшы нейкi час, - можа, праз месяц, ён возьме на сябе рызыку i яшчэ раз наведае краму. Гэта было, напэўна, не больш небяспечна, чым прапусцiць вечар у Доме Культуры. Уласна кажучы, незвычайнай адвагай было ўжо тое, што ён зноў прыйшоў сюды пасля таго, як купiў дзённiк, не ведаючы, цi можна давяраць гаспадару крамы. Але хай ужо будзе, што будзе!..
Так, зноў падумаў ён, ён прыйдзе сюды зноў. Ён купiць яшчэ штосьцi з той прыгожай драбязы. Ён купiць гравюру з царквой Святога Клемента, дастане яе з рамы i прынясе дадому, схаваўшы пад блузай камбiнезона. А яшчэ ён дапытаецца ад пана Чэрынгтана астатнiх радкоў гэтага вершыка. Нават вар'яцкi план наняць пакой на верхнiм паверсе зноў на нейкi момант мiльгануў у ягоных думках. На нейкiя пяць секунд праз радаснае захапленне ён забыўся пра асцярожнасць i выйшаў на вулiцу, нават не паглядзеўшы спярша дзеля засцярогi праз акно. Ён нават пачаў напяваць на адвольны матыў:
Апельсiны, лiмоны, бананы - б'юць званы ў Святога Клемана.
Ты тры фартынгi даць мне павiнны - б'юць званы...
Раптам яго сэрца скамянела i ў яго пахаладзела ў жываце. Постаць у сiнiм камбiнезоне iшла па бруку за нейкiя дзесяць метраў ад яго. Гэта была дзяўчына з аддзела мастацкай лiтаратуры, дзяўчына з цёмнымi валасамi. Асвятленне было дрэннае, але ён адразу яе пазнаў. Яна зiрнула яму проста ў твар i пайшла хуткiм крокам далей, быццам не заўважыла яго.
Колькi секунд Ўiнстан стаяў аслупянелы i не мог скрануцца з месца. Тады ён павярнуўся направа i рэзка рвануў наперад, не заўважыўшы ў першы момант, што iдзе ў другi бок. Ва ўсялякiм разе адно было пэўнае. Не было болей нiякага сумнення, што дзяўчына сочыць за iм. Напэўна, яна iшла за iм, бо нельга было паверыць, што яна зусiм выпадкова прайшла тым самым вечарам па тым самым цёмным завулку, за кiламетры ад кварталаў, дзе жылi сябры Партыi. Гэта было б занадта вялiкае супадзенне. Была яна сапраўды агентам Палiцыi Думак або толькi вiжом-аматарам, натхнёным празмернай службовай рупнасцю, - гэта было ўжо не так важна. Дастаткова было, што яна сачыла за iм. Напэўна, яна бачыла i тое, як ён увайшоў у шынок.
Яму стала цяжка iсцi. Шкляны прадмет у кiшэнi бiў з кожным крокам яго па сцягне, i ён ужо быў гатовы дастаць яго i выкiнуць. Але больш ён пакутаваў ад болю ў жываце. На нейкi момант ён адчуў, што зараз памрэ, калi хутка не знойдзе прыбiральнi. Але ў гэткiх кварталах, напэўна, не было нiякiх грамадскiх прыбiральняў. Аднак сутаргi прайшлi, i застаўся толькi тупы боль.
