Якуб Колас - Новая зямля (на белорусском языке)

Якуб Колас

Новая зямля

Паэма

I. ЛЕСНIКОВА ПАСАДА

Мой родны кут, як ты мне мiлы!..

Забыць цябе не маю сiлы!

Не раз, утомлены дарогай,

Жыццём вясны мае убогай,

К табе я ў думках залятаю

I там душою спачываю.

О, як бы я хацеў спачатку

Дарогу жыцця па парадку

Прайсцi яшчэ раз, азiрнуцца,

Сабраць з дарог каменнi тыя,

Што губяць сiлы маладыя,

К вясне б маёй хацеў вярнуцца.

Вясна, вясна! не для мяне ты!

Не я, табою абагрэты,

Прыход твой радасны спаткаю,

Цябе навек, вясна, хаваю.

Назад не прыйдзе хваля тая,

Што з быстрай рэчкай уплывае.

Не раз яна, зрабiўшысь парам,

На крыллях сонца дойдзе к хмарам

Ды йзноў дажджом на рэчку сыдзе

Нiхто з гранiц сваiх не выйдзе,

З законаў, жыццем напiсаных,

Або на дол спадзе ў туманах.

Але хто нам яе пакажа?

На дол вадой цi снегам ляжа?

Не вернешся, як хваля тая,

Ка мне, вясна ты маладая!..

Вось як цяпер, перада мною

Ўстае куточак той прыгожа,

Крынiчкi вузенькая ложа

I елка ў пары з хваiною,

Абняўшысь цесна над вадою,

Як маладыя ў час кахання,

Ў апошнi вечар расставання.

I бачу лес я каля хаты,

Дзе колiсь весела дзяўчаты

Спявалi песнi дружным хорам,

З работ iдучы позна борам.

Няслiся зыкi песень здольных,

Ў лясах раз-пораз адбiвалiсь,

I iм узгоркi адклiкалiсь,

I радасць бiла ў песнях вольных.

А хвоi, елкi векавыя

Пад зыкi песень маладыя

Маўчком стаялi ў нейкай думе,

I ў iх цiхусенечкiм шуме

Няслось вячэрняе маленне

Ўгару, святое аддаленне.

Каля пасады леснiковай

Цягнуўся гожаю падковай

Стары, высокi лес цянiсты.

Тут верх асiны круглалiсты

Сплятаўся з хвоямi, з дубамi,

А елкi хмурымi крыжамi

Высока ў небе выдзялялiсь,

Таемна з хвоямi шапталiсь.

Заўсёды смутныя, бы ўдовы,

Яны найбольш адны стаялi,

I так маркотна пазiралi

Iх задуменныя галовы!

Лес наступаў i расступаўся,

Лужком зялёным разрываўся;

А дзе прыгожыя загiбы

Так мiла йшлi каля сядзiбы,

Што проста iмi б любаваўся.

А знiзу гэты лес кашлаты

Меў зелянюсенькiя шаты

Лазы, чаромхi цi крушыны,

Алешын лiпкiх, верабiны.

Глядзiш, бывала, i здаецца,

Што скрозь сцяну галiн жывую,

Скрозь гэту тканку маладую

Нi мыш, нi пташка не праб'ецца.

Цякла тут з лесу невялiчка

Травой заросшая крынiчка,

Абодва берагi каторай

Лазняк, ракiтнiк абступалi;

Бруiлiся ў цяньку iх хвалi

I ў луг чуць значнаю разорай

Iшлi спакойна мiж чаротаў,

Рабiлi многа заваротаў,

Аж покi ў Нёман не ўцякалi.

Зялёны луг, як скiнуць вокам,

Абрусам пышным i шырокiм

Абапал Нёмна рассцiлаўся

За хатай зараз пачынаўся

Ды йшоў квяцiстай раўнiною

З мурожнай слаўнаю травою

I ззяў на сонцы ў пералiвах

Пяшчотных тонаў. Як на нiвах

Жыта збажынкi лёгка гнуцца

I людзям радасна смяюцца

Сваiм прыемным, мiлым спевам

Пад лёгкiм ветрыку павевам,

Так гнуцца, гойдаюцца травы,

Як пройме ветрык iх ласкавы,

I пойдуць хвалi травяныя

З прыемным спевам чарадою,

Зашэпчуць краскi мiж сабою,

Нiбы дзяўчаткi маладыя.

Эх, луг шырокi! Як жывы, ты,

Праменнем сонейка залiты,

Увесь стаiш перад вачыма,

Ты мiл i смуцен, як радзiма,

Як наша цiхая старонка,

Дзе смугi сiняя пялёнка

У летнi час дымком звiсае

I даль задумай спавiвае.

Хоць я няволяй цяжка змучан

I з родным берагам разлучан,

Ды я душою ажываю,

Як вокам мыслi азiраю

Цябе, мой луг i бераг родны,

Дзе льецца Нёман срэбраводны,

Дубы дзе дружнай чарадою

Стаяць, як вежы, над вадою

Даўнейшых спраў вартаўнiкамi

I ззяюць грозна жараламi.

I толькi тут, пад iх чародкай,

Улетку, добраю пагодкай,

Касьбой утомлены, спачынеш

I думкi клопату пакiнеш,

Заснуўшы крэпка i салодка.

Тут так прахладна, так прывольна!

А пташкi голасна i здольна

Смяюцца мiлым шчабятаннем

I поўняць луг сваiм спяваннем.

А на дубах, як шапкi тыя,

Чарнеюць гнёзды буславыя.

Буслы клякочуць, бусляняты

Пiшчаць жалобна, як шчаняты,

Насы закiдваюць угору

I просяць есцi ў сваю пору.

А там, дзе буслiкi ўздужалi,

Iх пачынаюць вабiць далi;

Яны пачулi ў сабе сiлы,

Яны разводзяць ужо крылы,

Ўгару на локаць падлятаюць,

Паветра ловяць, заграбаюць

I неуклюднымi нагамi

Танцуюць смешна над дубамi.

Там, у падсуседзях з бусламi,

I вераб'i, шпакi вядуцца;

Клапотна шчэбеты нясуцца

I моўкнуць позна вечарамi.

Ў дубах крычаць сiваваронкi,

I свiст над лугам рэзкi, звонкi

Каршун маркотна так раняе

I нейкi смутак закiдае.

Эх, луг шырокi! Як жывы, ты,

Травой мурожнаю закрыты,

Стаiш зялёны прада мною

I ззяеш дзiўнаю красою!

Як дзве старэнькiя кабеткi,

К каторым старасць неўзаметкi

Падкраўшысь злодзеем срэдзь ночы,

Як смачны сон змыкае вочы,

Красу i крэпасць забiрае

I ўсю iх жывасць выкрадае

Ды кiне iх адных, старэнькiх,

Адных, як перст, i чуць жывенькiх

I непатрэбных анiкому

На цягасць жыццю маладому,

Так каля хаты, у садочку,

Схiлiўшысь цiхенька ў куточку,

Стаялi дзве вярбы старыя,

А навакола маладыя

Дзярэўцы пышна красавалi,

На свет вясёла пазiралi.

Галлё спусцiўшы над парканам,

Расла тут грушка з тонкiм станам;

Па-над парканам пышным валам

Стаяў вiшняк густы, прыўдалы.

Садок быў, праўда, невялiчкi:

Дзве верабiны ды тры дзiчкi

Ды мiж верб лiпка маладая,

Бы iх унучка дарагая.

Але як весела i мiла

Тут пчолка ў вуллях гаманiла!

I як прыемна пахла мёдам!

Пладзiлiсь пчолкi з кожным годам:

Штолета вулляў прыбывала

На пчолкi вельмi шанцавала.

Гул iх стаяў i ўдзень i ўночы.

Бывала, ўлетку, ў час рабочы

Не раз там чуўся крык вясёлы:

- Го, тата! дзядзька! выйшлi пчолы!

На вiшнi селi каля плоту!

Мужчыны кiдалi работу,

Касьбу над рэчкай за кустамi,

I беглi шыбка, каб часамi

На лес дзе пчолкi не зляцелi,

Дык iх там пiльненька глядзелi.

На прыгуменнi, поруч з садам,

Павець з гумном стаяла радам,

А пад паветкаю прылады:

Вазок, калёсы, панарады,

Старыя санi, восi, колы

I вулляў некалькi на пчолы,

Яшчэ някончаных; судзiна,

Стары цабэрак, паўасмiна

I розны хлам i лом валяўся,

Ад сонца, дожджыку хаваўся

Патрэбны рэчы, ёсць вядома!

Гуменца, крытае саломай,

Ад доўгiх часаў пасiвела;

Салома кудламi вiсела,

Яе вятры параздзiмалi,

А трохi хлопцы пасцягалi,

На стрэху лазячы, бывала,

Iх гэта забаўка займала.

А пад шчытом на павуцiне

Нiшчымны колас-сiрацiна

Ў зацiшку лёгенька гайдаўся;

З якiх ён часаў там трымаўся,

То Бог яго святы ўжо знае!

Будоўля, больш яшчэ старая,

З гнiлой, вагнутаю страхою

Стаяў хлявец якраз напроцi

I чуць лiпеў, як бы на плоце

Гаршчок, разбiты качаргою.

Стары, паедзены чарвямi,

Набок пахiлены вятрамi,

Глядзеў хлеў гэты старычынай,

Пахiлай доляй жабрачынай;

А збоку, ў полi, недалёка

Стаяў прыгрэбнiк адзiнока,

Пахiлкам, горкiм сiратою,

У дол упёршыся страхою.

Ў глыбi двара стаяла хата

I выглядала зухавата

Памiж запушчанай будовы,

Як бы шляхцянка засцянкова,

Што ў дзень святы каля касцёла,

Чуць-чуць падняўшы край падола,

Так важна ходзiць з парасонам,

Спаднiцай верцiць, як агонам,

З дарожак пыл, пясок зганяе

I ў вочы хлопцам заглядае.

За хатай поле пачыналась,

Дзе жыта хораша гайдалась

I рос авёс, ячмень i грэчка,

Было прытульнае гняздзечка!..

Мой родны кут, лугi, крынiца!

Цяпер для вас я - чужанiца.

Той самы лес, палеткi тыя,

Ды людзi там жывуць другiя.

Мне душу смуткам напаўняе,

Што ў прошласць канулi гадочкi,

Мае шчаслiвыя дзянёчкi,

Прайшла, вясна ты маладая!

Цяпер разгорнем часаў шаты,

Блiжэй прыгледзiмся да хаты,

Да Мiхася i да Антося,

Як там вялося, як жылося.

II. РАНIЦА Ў НЯДЗЕЛЬКУ

Дзень быў святы. Яшчэ ад рання

Блiнцы пяклiся на сняданне,

I ўжо пры печы з чапялою

Стаяла мацi... Пад рукою

Таўклiся дзецi, замiналi

Або смяялiся, спявалi.

Услон заняў сваё ўжо места,

На iм стаяла дзежка цеста,

I апалонiк то i дзела

Па дзежцы боўтаў жвава, смела

I кiдаў цеста ў скавародкi.

Давала пiск яно кароткi,

Льючыся з шумам на патэльнi,

I ў жар стаўлялася пякельны;

I там з яго ўжо ўвачавiдкi

Пяклiся гладзенькiя плiткi

Блiнцоў, спаднiзу наздраватых,

Угору пышна, пухла ўзнятых,

I ўжо адтуль рукою маткi

На ўслон шпурлялiся аладкi,

А дзецi iх даўно сачылi

I на ляту блiнцы лавiлi,

Заядла мазалi iх здорам.

Стаяў асобна ў мiсцы скорам