Памалу, мерна, крок за крокам
Ў сваiм раздум'i адзiнокiм
Дадыбаў бацька скора к дому.
Зачуўшы татаў ход знаёмы,
Малыя з хаты высыпалi.
За брамай бацьку сустракалi.
Алесь браў стрэльбу, шапку з цэшкай
I нёс з шчаслiваю усмешкай
(Схаваўся ў шапку ўвесь з вушамi);
А Костусь - торбу з кутасамi
I знак блiшчасты стражнiкоўскi.
- Барзджэй вы там, кiрмаш такоўскi!
Гукае дзядзька з ноткай злосцi:
Iдуць, як тыя шляхты ў госцi!..
III. ЗА СТАЛОМ
- Ну, небажаты, будзем снедаць
Ў людзей садзяцца ўжо абедаць.
Цягнi мачанку, мацi, з печы!
За стол, малы, за стол, старэчы!
Гаворыць дзядзька, сам сядае
I стол абрусам засцiлае.
Памiж дзвюх лаў пад абразамi
Тулiўся стол з двума кастрамi
Аладак грэцкiх, як пампушак,
Ды хлеба з зайчыка краюшак.
Мiхал з Антосем, як старыя,
Займалi месцы канцавыя
I iх трымалiся выключна,
Бо тут сядзець iм больш спадручна,
I ў кут старым трудней залезцi,
А на пачэсным гэтым месцы
Садзiўся госць - i то не кожан;
А як цяпер кут быў парожан,
То там Алесь прымайстраваўся,
Сядзеў на кукiшках, гайдаўся,
Цiшком шчыкаючыся з братам.
Кастусь сядзеў мiж iм i татам;
Ён да яды не так быў падак,
Бо ўжо намазаўся аладак,
Але сядзеў i мяў аладку
Ды штурхаў бацьку пад лапатку.
Уладзiк быў у дзядзькi збоку...
Дзяцей, як тых снапкоў на току!
Сямейка, праўда, немалая:
Чатыры хлопцы, тры дзяўчацi
Ды бацька з дзядзькам, трэцця мацi;
I кожны месца сваё мае.
Тым часам мацi даставала
Чыгунчык з печы, лыжку брала
I верашчаку налiвала.
А за сталом на верашчаку
Падгатаўлялi ўжо атаку,
На гэта хлопцы былi хваты,
Аладкi кроiлi ў квадраты
(Хоць геаметрыi не зналi)
I на вiдэльцы iх чаплялi,
Як бы на тычкi тыя вешкi,
Каб не адстаць, не мець замешкi
У часе дружнае яды.
Чуць мiска ткнулася сюды,
Дык у яе, як па прыказу,
Вiдэльцаў з восем лезе зразу.
Гаворка моўкне, смех сцiхае:
Цяпер мiнуцiна другая,
Бо ўсiх займае мiска стравы;
Другiя моманты, праявы,
Усе пафукваюць ды студзяць
I верашчаку тую вудзяць
I толькi чаўкаюць губамi
Ды зрэдку скрыгаюць зубамi,
Як бы на бераг тыя хвалi
У часе ветру наступалi.
Малыя - Гэля, Юзiк, Ганна
Асобна елi пастаянна.
Парадку дзецi не трымалi,
I iх нiколi не сцiскалi,
Абы насоў не разбiвалi;
Так, Юзiк пальцам поркаў страву
I верашчакай мазаў лаву,
Але тут сёстры сердавалi
I залаб Юзiка цягалi.
Тады iх згода прападала,
Мiж iмi бойка вынiкала.
Пускаў тут Юзiк лыжку ў дзела;
Не раз лабацiна трупцела
Ў сястрычак Гэлi цi Ганулi.
А сёстры Юзiка цягнулi
За вушы з двух бакоў i бiлi.
Але iх старшыя мiрылi,
На пожар злосцi лiлi воду
I замацоўвалi так згоду:
- Ну, пацалуйцеся ж вы з браткам!
I ўсё йшло зноў сваiм парадкам.
А за сталом маўчком сядзелi.
Там хлопцы гыркацца не смелi,
Бо там парадак вельмi строгi,
Там падпiлуюць табе рогi,
Калi парушыш дысцыплiну,
Ды пад нядобрую часiну
Дадуць там "лэмбуся" i "квасу",
Каб не круцiлiся без часу.
I чуць калi што вынiкала,
То бацька кiдаў так, бывала,
На хлопцаў погляд выразлiва,
Што тыя ў лаву баязлiва
Траха са страху не ўпаўзалi,
Бо гэты погляд добра зналi.
Там i цяпер, як i заўсюды,
Макалi ўсе з адной пасуды
I елi дружна, не драмалi;
Нарэшце ўсе па скварцы бралi.
Як верашчака ў дно спадала,
То мацi есцi пакiдала
Ды йшла ў камору па другое,
Яшчэ больш смачнае, ядкое,
I тарабанiла сюды
Для заканчэння ўжо яды
Тварог, запраўлены смятанай
(Нясла з вялiкаю пашанай).
За ёю хлопцы адставалi
I бацьку з дзядзькам пакiдалi
Над верашчакай завiхацца.
Мужчыны бралi па аладцы
I аж пацелi, небаракi.
З аладкi дзядзька рабiў трубку,
Каб лепш здаволiць сваю губку
I больш зачэрпаць верашчакi.
А бацька браў блiнцом спавагу,
Бо на Антося меў увагу:
Антось жа правiў гаспадарку,
Рабiў за двух, на сваiм карку
Цягнуў ярэмца хлебароба,
Ну, словам, дзядзька наш - асоба!
А пападалася там скварка,
Была мiж iмi чуць не сварка:
- Бяры, Антось! - Я намакаўся,
Бяры, брат, ты: ты больш цягаўся,
I спрэчку тым яны канчалi,
Што гэту скварку разразалi.
Другая мiска, мiска-яма,
Апаражнялася таксама,
I ўжо к канцу таго снядання
Хлапцы здаволiлi жаданне,
I ад мужчын яны адсталi.
Павольней скiвiцы жавалi,
Крышылi страву, як нарокам.
I бацька кiдае вiдэльцы,
Рукою гладзiць па камзэльцы,
На абразы ўскiдае вокам
I шэптам хрысцiцца набожна.
Тым часам мiска i парожна,
I мацi стол ужо прыбрала,
Пасуду, лыжкi паласкала.
А дзядзька сеў курыць на ўслоне.
Злажыўшы шчыльненька далонi,
Мiхал сядзеў, не варушыўся
I ў мыслi нейкiя ўглыбiўся.
Ды мацi з дзядзькам добра зналi,
Дзе тыя мыслi вандравалi,
Што iх гарнула, што тулiла
I дзе было iм гэтак мiла.
Даўно ўжо бацька жыў думою
Разжыцца ўласнаю зямлёю
I не належаць нi да кога,
Не знаць начальства нiякога.
I калi бацька каго стрэне,
Не прапускае ўжо здарэння
Спытаць, праведаць аб зямельцы:
Дзе прадаецца, як багата,
Якiя выгады i плата,
Як блiзка рэчка цi крынiцы?
I чым больш служба дакучала,
Тым болей бацьку прыцягала
Свая зямелька, свая хата
(Няўжо яна яму заклята?),
Прытулак свой, куток уласны;
Такi ён мiлы быў i красны,
Што наш Мiхал там жыў душою,
Не знаў улады над сабою,
Апроч зямельнай той улады.
Завёў бы там сабе прылады
Ды жыў бы панам i не гнуўся,
Шырока б там ён разгарнуўся.
I бацька ў вольныя часiны
Расказваў дома ўсе навiны
I чуткi ўсе наконт зямелькi.
Так i цяпер, у час нядзелькi,
Аддаўся бацька светлым марам
I вёў размову з такiм жарам,
Што бацьку ў хаце ўсе дазвання,
Як бы ксяндза таго казанне,
Так шчыра слухалi, маўчалi,
Што й нос абцерцi забывалi.
- Пытаўся я ў людзей, брат, сёння
Наконт зямлi каля Заблоння,
Так бацька мову расчынае
I вочы весела ўскiдае
На ўсiх, хто толькi быў у хаце,
Там, брат, гароды - чуеш, мацi?
(Ён гэтым жонку падкупляе)
Так ураджайны, так багаты,
I блiзка, тут жа каля хаты!
Сама зямля без гною тлуста,
I надта родзiцца капуста:
З вядро галоўкi вырастаюць,
З трох коп кадушку накладаюць!
А мак! а рэпа! морква, бручка!
А буракi, гуркi, пятрушка
Ўсяго, ўсяго, ну, проста - страх!
Ўсё там расце, як на дражджах.
I рэчка ёсць. А рыбы, рыбы!
Вось дзе, Антось-брат, пажыў ты бы!
Пад дзядзьку бацька падвёў мiну:
Лавi лiны i еж самiну
Самы жывуць там, як цяляты!
А дзядзька быў рыбак заўзяты,
Рыбак у iм тут абудзiўся,
Як сонца, твар яго свяцiўся,
I ад прыемных цiхiх смехаў
Чуць не да вуха вус заехаў.
- Ну, ўсе выгоды каля бока,
Тае ж зямлi якраз валока,
Мiхал распiсваў з жарам далей:
А чорны грунт - дванаццаць цалей!
Жыта там родзяцца надзiва:
Як едзеш мiж хлябоў вясною,
Ў iх конь хаваецца з дугою!
А з ячмянёў вары хоць пiва.
Грэчка, аўсы растуць, як лозы,
Не то што ў нас: адны занозы
Пад кiпцi ты панаганяеш,
Пакуль дзве жменi нажынаеш.
I ўся зямля ў адным адрубу;
I лес там ёсць, найболей дубу,
А дуб расце на добрай глебе;
Не клапацiўся б там а хлебе...
Адкуль нi глянь - усё ўпадобна:
Перш-наперш жыў бы там асобна,
А не ў галдзе, страшэнным сцiску,
I лбоў не бiлi б там за мiску,
Як гэта водзiцца ў народзе;
Там зможаш быць з суседзьмi ў згодзе.
Другое дзела - воласць блiзка.
I то не дробная, брат, рыска;
Там школка ёсць, а дзецям трэба
Даўно навука i вучэба,
А то растуць, на лес вось глядзя;
Зiрнi: унь дуб якi ўжо Ўладзя!
На зэдлi Ўладзiк схiсянуўся,
Алесю хiтранька ўсмiхнуўся.
- Ну, а я, тата, цi вялiкi?
Спытаў Алесь. - Ты? салапяка!
Нос абатры йдзi, разявяка!
Ўсё грае носам, бы музыкi
У гэтай кiрпе завялiся.
Вазьмi анучу, абатрыся!
Алесь не рад быў, што спытаўся,
I ў кут ён борздзенька хаваўся.
I бацька моўкне i чакае,
Што скажа дзядзька або мацi,
I цiха стала ўраз у хаце:
Чутно, як муха пралятае.
- Пасада, кажаш, вельмi ўдатна,
Ўсяго там родзiцца аж надта.
Чаму ж яе там не купляюць?
На нас, цi што, людцы чакаюць?
Пытае мацi. - Каб такая
Была зямля гэта прыўдала,
Яна б дагэтуль не гуляла.
Або аб ёй нiхто не знае?
Цi тыя людзi ўсе паснулi,
Якiм зямелька трэба пiльна?..
Ой, каб яна была прыхiльна,
Яе б даўно ўжо прыгарнулi.
- Чакаць не будзе, ёсць вядома,
Калi сядзець ты будзеш дома
Каля свайго збана, карыта,
Сказаў Мiхал крыху сярдзiта,
Сама зямля не прыйдзе, чуеш,
А сам за ёю павандруеш.
