- Цёця Агата, есцi.
- Ты ж еў кагадзе.
- Зноў хачу.
Зыгмусь Чухрэвiч памог ёй адчапiцца ад Стасюка.
- Няможна так часта есцi, няздорава.
- Чаму?
- Няздорава на жывот.
- Сапсуецца жывот?
Фэлька ўзяў Стасюка за руку i вывеў на двор. Вiдаць было праз вокны павёў у сад, каб абы адчапiўся ад Агаты. Зыгмусь Чухрэвiч падкруцiў вусы, дастаў з кiшэнi партабак з бярозавай чачоткi i дастаў тоненькую папяросу. Пакуль трымаў у пальцах, Агата, гледзячы, думала, што ў яго прыгожыя рукi тонкiя i белыя зверху. I, закурваючы, ён зноў пачаў бедаваць, што вусень аб'еў сад. Гаворка яго была вялая, кожнае слова як бы абдуманае. "Здаецца, памагла б яму", - думала Агата, падышоўшы да люстэрка i папраўляючы грабянi ў валасах. У хаце была прыемная хмурнасць, - неба ў той дзень было шэрым, але высокiм. Сонца неглыбока было схавана за тонкую пялёнку ветравых хмараў, вецер шастаў за вокнамi садам, сад нехаця пачынаў жаўцець. Аж у хаце, здавалася, чуваць было, як пахнуць у садзе бэры i вiнёўкi. Цыганкi чырванелi над плотам i над страхою прыгрэбкi. Нават запозненыя спасаўкi падалi яшчэ на траву i разлiвалiся ў ёй зялёным кiсялём.
- У вас добра сад захаваўся ад вусеня, а ў мяне дык каб, скажам, на завод яблыка адно.
Агата ўздыхнула.
- Чаго вы, панна Агата, уздыхаеце?
- Нiчога, так сабе.
- Мусiць, сумна чагосьцi?
Агата глядзела, як ад усмешкi пайшло ў яго па твары шэсць вельмi сталых зморшчкаў, па тры з кожнага боку, i схавалiся яны канцамi сваiмi ў вясёленька падкручаных вусах.
- На фэст, панна Агата, не збiраецеся?
- Не думала яшчэ. Можа i пайду.
- Можа разам пойдзем?
- Будзем бачыць.
- Сядайце, панна Агата.
- Дзякуй, у сваёй хаце можна пастаяць.
I тут яна падумала, цi не сказала чаго лiшняга, можа за тон гаворкi яе пакрыўдзiцца кавалер. Тады ветлiва, наколькi льга было, усмiхнулася:
- Вы таксама нейкi сумны.
- Не, чаго ж я. Сядайце.
Ён устаў з доўгага памалёванага столка i паставiў яго каля яе. Агата села. Ён сеў поплеч яе, заглядаючы ёй у вочы.
- Пра што вы думаеце?
- Вам трэба ведаць?
- Трэба.
- Нашто вам ведаць?
- Панна Агата...
- Што?
- Эх, панна Агата...
Падсунуўся блiжэй, узяў пад руку, пацалаваў яе кароткiя пальцы. Казытнуў вусамi яе цудоўную шыю.
- Панна Агата, панна Агата...
Яна выцягнула з яго рук сваю руку, адсунулася далей.
- Панна Агата!
Губы яго траслiся, вочы зелянелi нерухомымi iскрамi, твар чырванеў.
У сенцах затупаў Фэлька, увайшоў у хату. Агата пайшла ў мыцельнiк, за перагародку з цалёвак, нiбы мыць мiскi.
Зыгмусь Чухрэвiч расказваў Фэльку:
- ...Дык я i кажу яму перад усiмi - гад ты, кажу, печаны, хамула ты дурное. Хамут! Чым ты, кажу, хвалiшся? Што за тры рублi абармотам зрабiўся?! Знайшоў чым хвалiцца, выбачайце за слова, дурнiла. Я яму так i сказаў. Не сцерпеў.
- Каму гэта? - трасучыся ад незразумелай крыўды, болю i тупой цяжкасцi на душы, крыкнула з мыцельнiка Агата.
- Асташонку.
Агата кiнула мiскi, з мокрымi рукамi кiнулася на двор. Пабегла ў сад, дзе пад бэрамi сохла капа садовай атавы. Упала галавою ў сена, калоцячыся ад бурных слёз.
III
Фэлька стаяў у варотах i чэзнуў па чарнавокай Алiмпе. Вечар быў цёмны. Агата сядзела каля хаты. Асташонак хадзiў з Алiмпаю па вулiцы. Непадалёку каля нечай хаты гуляў маладзеж. Фэлька не вытрымаў i падаўся да Алiмпы i Асташонка.
Пасля дзённага дажджу пахла жвiраватае каменне, маўчалi платы i хаты.
Дзяўчаты i хлопцы заспявалi. Фэлька, Асташонак i Алiмпа недзе знiклi з вачэй. Агата пачухала левы локаць, сцiшылася каля сцяны. Дзяўчаты на вулiцы зарагаталi. Агата пазнала iх па галасах. Падумала: "Як павыросталi, яшчэ летась у парваных андараках каровы пасвiлi, а гэта ўжо з хлопцамi гуляюць". Прыкрасць нейкая находзiла на яе. З'яўляцца пачалi думкi - пайсцi ў гурт маладзяжу. Але ўспомнiла - няма там аднагодкаў ёй, усе маладзейшыя. Брат Фэлька нiколi не ўпiкаў, што сядзiць яна дома, колькi сваталася - нi за кога iсцi не хацела, усё па густу выбiрала сабе i нiяк выбраць не магла. Хiба ж ён асмелiцца ўпiкнуць яе гэтым? А ўсё ж думкi ў яго ўсялякiя могуць быць... I чаму якраз Фэлька на думку ўзбрыў, хiба самой ёй нiчога гэта не абыходзiць?.. I чаго яны рагочуць так весела, гуляюць гэтак заўзята, гэтыя цыбатыя падлеткi? Можна падумаць, што i сапраўды паненкi цiкавыя. Прыкрасць сцiснула сэрца. Прыцiснулася плячыма да сцяны i чакала.
Гарэла святло ў хатах. Iшла ноч. Маўчала восень у садах i агародах, мёдам пахла павольнае кананне кляновага лiсця. Якую ж ноч прынёс верасень!
"Спаць iсцi", - узышоў чэмер думак, але ведала, што не засне.
Далонi рук пачалi гарэць. Ноч схавала ружовасць твару, маўчанне нервовую трывогу цела.
Дзяўчаты зноў заспявалi. I паважныя крокi скiнулi з яе забыццё.
- Панна Агата?
Зыгмусь Чухрэвiч пакруцiў вусы i сеў.
- Чаго вы маўчыце, панна Агата?
Падсунуўся блiжэй, памаўчаў i ўзяў за руку. Яе маўчанне надавала яму смеласцi. Палажыў руку ёй на плячо. Падсунуўся яшчэ блiжэй, аж прыцiснуўся i абняў адной рукою.
- Чаго панна Агата так дрыжыць?
I пачаў цалаваць шыю.
- Панна Агата, панна Агата.
Ад дзiкай радасцi не памятаў ён, што робiць, - Агата не адсунулася ад яго, як заўсёды, не адабрала рукi сваёй, а нават, здалося яму, схiлiла ў яго бок галаву. I ўжо зусiм выразна пачуваў ён, што гарэла яна тысячамi агнёў. З кожнай хвiлiнай ён рабiўся смялейшым.
- Згалi вусы, - сказала яна.
- Нашто?
- I курыць пакiнь.
- Чаму?
- Нядобра чуваць дымам гэтым, перагарам.
Дзве цёмныя постацi з'явiлiся на вулiцы - Фэлька i Алiмпа. Асташонка не было з iмi. I гэта кальнула Агату, пасля ўзрадавала. Фэлька i Алiмпа падышлi i селi.
- Добры вечар, - сказала Алiмпа.
Зыгмусь астаўся сядзець, трымаючы яе руку, адно адхiлiў галаву. Гаворка мiж iмi ўсiмi доўга не клеiлася. Нарэшце Зыгмусь сказаў:
- Абабраў iгрушы, Фэлька?
Голас яго быў неспакойны, узнерваваны.
- Не ўсе. А ты?
- Таксама. У мяне мала ёсць што абiраць. Вусень, каб ён павыдыхаў, увесну быў увесь сад аб'еў.
Голас яго спакайнеў, шпарка рабiўся раўнейшым. Агата ўздыхнула, забрала ад Зыгмуся руку. Ён хацеў затрымаць, але яна была ўпартаю. Аглянуўся на Фэльку - Алiмпа сядзела каля яго нерухома. Але заўважыў ён - Фэлька гладзiць яе руку, зусiм не гледзячы ў той бок.
- Дзе ж Асташонка падзелi? - запытаў зайздросна Зыгмусь Чухрэвiч.
- Прыстаў да канпанi.
Зноў зачамярэла на сэрцы ў Агаты. "Нашто ён успамiнае пра Асташонка? Якi нячулы. А можа назнарок? Але дзе яму назнарок, каб i хацеў укалоць - не здагадаецца".
- Трэба iсцi, - сказала Алiмпа.
Устала i развiталася з Агатаю i Зыгмусем за руку. Фэлька пад руку павёў яе. Ноч маўчала, прачышчаючы неба. Высвечвалi зоры, вырысоўвалiся абрысы садоў i хат. Агата ўстала iсцi. Зыгмусь узяў яе пад руку. Пастаялi гэтак, i ён сказаў:
- Заўтра атаву забiраць буду.
Ёй хацелася зноў сесцi, але каб ён пасадзiў яе. А ён стаяў, трымаючы далiкатна яе пад руку. Тады яна злосна загаварыла:
- Заўтра атаву забiраць?
- Але.
- А груш мала ёсць у садзе?
- Зусiм мала.
- Вусень пааб'ядаў?
- Але, каб ён павыдыхаў.
Ён правёў яе да сянец. У сенцах доўга цалаваў, стала i далiкатна, аж пакуль не застукаў варотамi Фэлька. Тады пайшоў, пагаварыўшы трохi з Фэлькам на двары каля сянец. Счакаўшы, пакуль Фэлька ўкладзецца спаць у каморы, Агата яшчэ выйшла на вулiцу. Маладзеж разыходзiўся. Дзяўчаты шапталiся, i невыразны шэпт iх далёка чуваць быў у чулай цiшынi вераснёвай ночы. Чуваць быў там i вясёлы голас Асташонка. Агата моцна назнарок кашлянула i пачакала. Пэўна, чуў ён, але не падышоў. Агата села на лаўку, пачакала, пакуль там усе разышлiся. Асташонак зусiм знiк з вулiцы. Усё сцiхла. Хоць бы Зыгмусь Чухрэвiч падышоў яшчэ! Агата зачынiла вароты i пайшла спаць у адрынку на канюшыну. Доўга не магла заснуць; чухала пад пахамi, папраўляла пад галавою падушку. Цвыркалi ў канюшыне конiкi, i за шчыльнаю сцяною з смольных аполкаў часта ўздыхала цельная карова.
IV
Ралля дробна рассыпалася пад плугам i прыемна халадзiла босыя ногi. Дзiцячая ўсмешка кволага сонца цалавала зямлю. Пахла на полi бульбаю. Парэзаны плугамi бульбоўнiк выглядаў з раллi.
Рукi ў Агаты былi ў зямлi. Твар абвязаны хусткаю. Фэлька стала пажартаваў:
- Чаго ты гэтае загары баiшся, як ты дыхаць можаш, гэтак абвязаўшыся. Ад цяперашняга сонца загары не будзе.
Агата, як граблася ў зямлi, так, не паднiмаючы галавы, адказала:
- От... табе вельмi абыходзiць, цяжка мне цi лёгка дыхаць.
I падумала, што Фэльку можа нядобра чуць гэткi пануры адказ. Тады глянула на яго, усмiхнуўшыся. Але ўсмешка была схавана пад хусткаю, i Фэлька ўбачыў адно вочы. Агата зноў сказала:
- На пераноссе рабацiнне вельмi ад сонца садзiцца.
- Пераноссе ў цябе якраз на сонцы.
Фэлька запрагаў каня, развязваў вузлы на вяроўцы, абцiраў рукi аб картовае галiфэ. Саскроб вострым каменем зямлю з плуга. Ласкава сказаў да Агаты:
- Найму капальнiкаў ды за дзён тры выберам. Што мы будзем тут з табою корпацца.
Пасля, пачакаўшы:
