5-7. Глаголы в условном наклонении имеют во всех формах окончание -us: mi komprenus ‘я понял бы’, ili komprenus они поняли бы; Ĉu mi povus peti vin pri tio? Условные придаточные предложения присоединяются к главному при помощи союза se ‘если’: Se mi povus, mi venus al vi Если бы я смог, я пришёл бы к тебе; Se vi scius Esperanton bone, vi povus legi tiun ĉi leteron.
5-8.Наречия: ankoraǔ ‘ещё’, jam ‘уже’, certe ‘уверенно’, ‘точно’; ‘конечно’, ‘несомненно’, ‘верно’ (certa ‘уверенный’, ‘несомненный’, ‘точный’, ‘определённый’): Li diris ankoraǔ kelkajn vortojn; Ŝi estas jam nejuna; Certe, por esti sana, necesas vivi en ĝojo.
5-9. Иногда, для придания динамичности, в высказываниях пословичного типа связка estas может опускаться: Kio (estas) mia, tio (estas) bona ‘Что моё, то хорошее’.
Словообразование
5-10. Суффикс -ul- означает лицо, характеризующееся определённым свойством: junulo ‘юноша’, milionulo ‘миллионер’, profesiulo ‘профессионал’, belulino ‘красавица’, samaĝulo ‘ровесник’, multinfanulino ‘многодетная мать’.
5-11. Суффикс -an- означает «житель, член коллектива, последователь»: moskvano ‘москвич’, urbano ‘горожанин’, partiano ‘член партии’, kursano ‘курсант’, samklubano ‘одноклубник’.
5-12. Приставка ge- означает совместность лиц обоего пола: patro + patrino = gepatroj ‘отец + мать = родители’, filo(j) filino(j) = gefiloj. Если в данной ситуации принадлежность упоминаемых лиц к разным полам несущественна, то приставка ge- может опускаться: La instruisto petas la lernantojn (= gelernantojn) respondi al liaj demandoj.
5-13. Приставки и суффиксы могут играть роль корней и образовывать новые слова: ano ‘член (коллектива)’, ‘житель’, ‘последователь’, mala ‘противоположный’, eta ‘маленький’ – etulo ‘малыш’ – etulino ‘малышка’, ree ‘опять’, ‘снова’.
Ni parolas pri familio
— Kiel vi fartas, geamikoj?
— Dankon, bonege!
— Mi estas tre ĝoja. Anatolo, kiomjaraj estas viaj gefamilianoj?
— La plej aĝa el ni estas mia avino. Ŝi havas ĉirkaǔ sesdek jarojn. La patro estas pli aĝa, ol la patrino. Mi estas la plej juna el niaj gefamilianoj.
— Nina, mi petas vin rakonti pri via patro.
— Mia patro laboras kiel elektristo. Matene li iras en la uzinon kaj laboras tie ĝis la dek-sepa horo. Post tio li revenas hejmen. Dum tuta sia vivo li laboris en la sama uzino.
— Andreo, kia estas via fratino?
— Ŝi estas bela, saĝa junulino kun bluaj okuloj kaj blondaj haroj. Ŝia nomo estas Olga. Antaǔ nelonge ŝi finis universitaton kaj nun ŝi loĝas kun sia edzo en alia urbo. Tial ni skribas leterojn unu al la alia. Ŝi skribas, ke ili vivas bone. Ili laboras kiel komputistoj.
— Kamarado Novikov, ĉu vi havas infanojn?
— Jes, mi havas filon. Li estas sana kaj forta etulo kun grandaj belaj okuloj. Li ĉion komprenas, sed dume li ankoraǔ ne parolas. Se li estus kelkajn monatojn pli aĝa, li, certe, jam parolus.
Задания
5.1. Что означают следующие слова?
Radiouzino; novulo; aktivulo; jubileulo; dujarulo; modulino; bluokululo; gejunuloj; internaciisto; direktorino; direktoredzino; direktorinedzo; papereto; petegi; kolĥozano; ĵuriano; aliplanedano; samklasano; malantaǔ; duonhoro; triope; kelkoble pli; reformi; ĝisvivi; alfari; alivorte; antaǔdiri; ĉirkaǔiri; dumviva; ellabori; kunulo; tiea; pridemandi; postskribo; petskribo; patronomo; okulharoj; hejmsidulo; patrina; urbo-heroo; trijara; triajara.
5.2. Переведите сочетания:
patroj kaj filoj; antaǔ tri tagoj; ĉirkaǔ la urbo; havi ĉirkaǔ cent rublojn; eliri el la hejmo; reveni hejmen; li estas la plej forta el ni; post la laboro; fini post unu horo; sidi sur ĉevalo; ĝis la fino; ĉe la filo; domo kun naǔ etaĝoj; tio estas al vi de mi; informi per telegramo; multo da amikoj; veni por longa tempo; inter kvar muroj; dum matenoj; forta pri matematiko; specialisto pri fiziko; certa pri ŝia alveno; ĝoji pri letero; kontrolo de medicinistoj pri malsanuloj; lekcio du horojn longa; filino dek kvar jarojn aĝa; ira-revena bileto.
5.3. Переведите фразы:
Kiu vivos, tiu vidos.
Kion vi volas, tion vi povas.
Kia edzino, tia edzo.
Kiom da demandoj, tiom da respondoj.
Kie estas sano, tie estas belo.
De kie vi venas, tien vi revenas.
Tio estas certa, kiel duoble du estas kvar.
Unu malsaĝulo povas fari tiel multe da demandoj, ke ilin ne povos respondi dek saĝeguloj.
Kiu ne iras antaǔen, iras malantaǔen (V. G. Belinskij).
Tia estas la vivo.
La vivo instruas nur tiujn, kiuj ĝin lernas (V. O. Kluĉevskij).
Kaj la vivo estas bona, kaj vivi estas bone (V. V. Majakovskij).
Estas pli facile fari pli multe, ol la samon.
Pli bone esti juna avo, ol maljuna patro.
Unu saĝo estas bona, du estas pli bonaj.
Li ne estas el la plej grandaj saĝuloj.
Li faris sian kaj lian laborojn.
Kiam vi ellernis Esperanton?
– Tiam mi estis ankoraǔ studento de la unua jaro.
Mi lernis Esperanton dum tri monatoj, poste mi skribis samtempe ĉirkaǔ dek leterojn al geesperantistoj kaj tial mi havis kelkajn leter-amikojn; kvar el ili skribas al mi ĝis nun.
Saĝo estas antaǔvido (Terenco).
Kial vi ree telefonis al mi?
– Kun vi tre volus paroli pri la laboro de la Esperanto-klubo redakcianino, kies familinomo estas Vasiljeva.
Ŝi diris, ke necesas veni morgaǔ tage, sed plej bone jam matene.
– Kien?
– En la redakcion de la vespera gazeto:
la kabineto de Galina Aleksandrovna estas en la kvina etaĝo.
Mi tute ne komprenas tion.
Mi ne tute komprenas tion.
La tempo venos – ni ĉion komprenos.
Estas bone, se hundo estas amiko, sed malbone, se amiko estas hundo.
Cent amikoj estas malmulte, unu malamiko estas multe.
Duona amiko estas ankaǔ duona malamiko.
Estas necese multe lerni por kompreni, ke vi scias malmulte (M. Montaigne/Montenj).
Scio estas forto (F. Bacon/Bekon).
Amiko de amiko estas ankaǔ amiko.
Ĉio havas finon.
5.4. Переведите на эсперанто:
Мой отец – рабочий.
Ему 48 лет.
Он работает на мебельной фабрике.
Моя мать – учительница.
Она преподаёт математику.
У неё светлые волосы и голубые глаза.
Мой брат окончил недавно институт в Петербурге.
Теперь он живет в Иваново, поэтому мы пишем друг другу письма и разговариваем по междугородному телефону.
Он физик.
Его жена – инженер.
Они много работают.
У них есть сын – маленький Дима.
Он уже ходит и говорит.
Но пока его понимают только его родители.
Я ещё не понимаю многих его слов.
5.5. Расскажите о вашей семье или составьте диалог по одной из ситуаций: а) вы показываете вашим товарищам семейный фотоальбом и отвечаете на их вопросы о членах вашей семьи; б) вы встречаете друга, которого давно не видели, и обмениваетесь семейными новостями; в) расскажите друг другу о своих лучших друзьях.
Конечно, вы обратили внимание, что все уроки содержат много разговорных оборотов речи, пословиц и афоризмов. Очень полезно выписывать их на отдельные карточки, подчёркивая ключевое слово и расставляя карточки в алфавитном порядке ключевых слов. Вы станете обладателем ещё одной ценной картотеки, если расположите карточки в алфавитном порядке ключевых слов русских переводов этих словосочетаний и фраз. Если у вас есть компьютер, то вместо картотек можно создать файлы с соответствующими словариками и постепенно пополнять их. Регулярно прочитывайте эти карточки/файлы, стараясь удержать в памяти ходовые фразы, выражения, устойчивые словосочетания. Не заучивайте слова вне контекста, старайтесь связать их с другими словами.
Через каждые пять уроков повторяйте весь пройденный материал. В свободное время просматривайте предыдущие уроки: каждый раз вы будете находить что-нибудь, на что вы раньше не обратили внимания. Кстати, вы уже изучили 347 корневых слов.
Приложения
Языковая игра «Действия»
К имени существительному подберите как можно больше глаголов, обозначающих действия, которые может совершать данный предмет. Например: knabo – iras, ĝojas, komprenas, gitaras…
Э. А. Вартаньян. Путешествие в слово (отрывки)
Сегодня благодаря усилиям энтузиастов эсперанто собирает под свои знамена всё новые группы людей. Где их сейчас только нет, эсперантистов!
Гиды, владеющие этим языком, навязывают свои услуги туристам у стен римского Колизея; сторожат иностранцев перед порталами афинского Парфенона; карабкаются с настырными иностранцами по крутым плитам Хеопсовой пирамиды в Гизе.
Спрос на гидов-эсперантистов вызывает всё большую зависть переводчиков самых распространённых языков. В повышении этого спроса ничего удивительного нет. Лексика эсперанто состоит в основном из интернациональных слов… И потому эсперанто легко усваивается образованными людьми не только в Европе, двух Америках, Австралии, но и частично в Африке и Азии… Довольно существенной причиной живучести этого вспомогательного языка является его нейтральность. Он… и «ничейный» и «всейный»…
Бодуэн де Куртенэ[8] изучил эсперанто за 20-25 часов и уже после каких-нибудь десяти часов мог вполне свободно читать и понимать. Правда, это Куртенэ. Однако, согласитесь, что, если у вас уйдёт вдесятеро больше времени, занятие того стоит. Вы везде можете встретить людей, с которыми найдёте общий язык.
[Э. А. Вартаньян. Путешествие в слово. М., 1982, с. 213-214 и 221.]
Лексика
aĉeti ‘купить’,
akvo ‘вода’,
ami ‘любить’,
bani ‘купать’,
bonvenon! (= bonan venon!) ‘добро пожаловать’,
devas ‘должен’, ‘обязан’,
